TS. Bình cho hay, giá trị sản phẩm trên mỗi ha nuôi trồng thủy sản (NTTS) của nước ta đã tăng từ 103,8 triệu đồng/ha năm 2010 lên 241,2 triệu đồng/ha năm 2022, luôn trong top đầu các mặt hàng xuất khẩu của đất nước và giữ vững vị trí top 10 nước xuất khẩu thủy sản hàng đầu thế giới.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, ngành thủy sản đã và đang phải đương đầu với sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế, liên tục đối mặt hàng loạt các hàng rào kỹ thuật về chất lượng, vệ sinh, an toàn thực phẩm trong điều kiện phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức từ nội tại, từ thực trạng sản xuất trong nước như: Sản lượng khai thác thủy sản đã vượt ngưỡng cho phép;

Nguồn lợi thủy sản có dấu hiệu suy thoái, diện tích nuôi trồng thủy sản đã khai thác đến mức tới hạn; ô nhiễm môi trường và dịch bệnh phát sinh; tổ chức quản lý còn nhiều khó khăn, lúng túng; quy mô sản xuất vẫn nhỏ lẻ, phát triển tự phát theo cơ chế thị trường... Đặc biệt, thực trạng sản xuất giống và nuôi thủy sản nước ngọt hiện nay còn tồn tại nhiều hạn chế.

Trình độ công nghệ giữa các cơ sở sản xuất không đồng đều, phần lớn các cơ sở nhỏ chưa tiếp cận hoặc chưa áp dụng các quy trình công nghệ tiên tiến. Hệ thống theo dõi, quản lý chất lượng giống, chất lượng sản phẩm nuôi còn mang tính thủ công, thiếu dữ liệu số hóa. Điều này gây khó khăn cho cơ quan quản lý trong việc kiểm soát nguồn gốc, chất lượng, truy xuất và điều phối sản xuất giống và nuôi thương phẩm hiệu quả.

"Trước thực trạng đó, việc đánh giá lại các quy trình công nghệ sản xuất giống hiện hữu, bổ sung các mô hình công nghệ tiên tiến là nhiệm vụ then chốt, đồng thời góp phần vào mục tiêu chuyển đổi xanh, giảm phát thải và tăng sức chống chịu cho ngành thủy sản trong bối cảnh mới", ông Bình nói, đồng thời đưa ra loạt công nghệ mới trong sản xuất giống thủy sản nước ngọt.

1. Công nghệ sông trong ao: ương và nuôi

Công nghệ “sông trong ao” (In-pond Raceway System – IPRS) là mô hình nuôi cá tiên tiến kết hợp giữa ưu điểm của nuôi lồng trên sông và ao truyền thống. Trong mô hình này, cá được nuôi tập trung trong một khu vực hẹp dài gọi là “sông” hoặc “raceway” được xây dựng trong ao. Phần còn lại của ao được tận dụng làm vùng lắng lọc và xử lý nước.

Nước trong ao được lưu thông liên tục bằng hệ thống quạt nước hoặc máy bơm, tạo dòng chảy mô phỏng sông tự nhiên. Chất thải được gom về một điểm để xử lý. Toàn bộ hệ thống có thể tích hợp với các thiết bị cấp oxy, cho ăn tự động và giám sát môi trường. Công nghệ này có thể áp dụng hiệu quả cho cả giai đoạn ương cá giống và nuôi thương phẩm.

Ưu điểm: Kiểm soát môi trường tốt, giảm nguy cơ dịch bệnh, tăng tỷ lệ sống; Tăng hiệu quả sử dụng không gian ao, nuôi được nhiều cá hơn trên cùng diện tích; Tiết kiệm nước so với mô hình ao truyền thống hoặc lồng bè; Thu gom chất thải tập trung, thuận lợi cho xử lý môi trường và tái sử dụng. Công nghệ này phù hợp với nhiều đối tượng nuôi là cá trắm, rô phi, cá chép, cá lăng, nheo…

2. Quy trình kỹ thuật ương cá tầm không dùng trùn chỉ

Trong quy trình ương nuôi cá tầm giống hiện nay, trùn chỉ là loại thức ăn tươi sống chủ yếu được sử dụng trong giai đoạn đầu, đặc biệt là khi cá còn ở dạng cá bột. Trong giai đoạn này, ngoài việc kiểm soát chặt chẽ các yếu tố môi trường như nhiệt độ, oxy hòa tan và chất lượng nước, thì thức ăn là yếu tố quyết định đến tỷ lệ sống, tốc độ tăng trưởng và sức khỏe tổng thể của cá. Do đặc tính dinh dưỡng cao, kích thước phù hợp và khả năng kích thích bắt mồi tốt, trùn chỉ gần như là lựa chọn duy nhất được người nuôi sử dụng suốt nhiều năm qua.

Tuy nhiên, việc sử dụng trùn chỉ cũng đi kèm với nhiều thách thức như giá thành cao, nguồn cung không ổn định, rủi ro mang mầm bệnh và yêu cầu nhân công lớn để xử lý và cho ăn.

Trước thực trạng đó, Trung tâm Quốc gia Giống Thủy sản nước ngọt miền Bắc đã nghiên cứu và phát triển thành công phương pháp sản xuất sinh khối động vật phù du với số lượng lớn, đáp ứng yêu cầu dinh dưỡng tương đương trùn chỉ và có thể sử dụng thay thế hoàn toàn trong giai đoạn ương cá tầm giống. Việc ứng dụng động vật phù du làm thức ăn thay thế không những giúp giảm đáng kể chi phí sản xuất (từ 30–50%) mà còn hạn chế được hiện tượng ô nhiễm đáy bể ương do cặn thừa từ trùn chỉ, đồng thời giảm nhu cầu nhân công và thao tác kỹ thuật phức tạp trong quá trình cho ăn và vệ sinh.

Mô hình này đã được thử nghiệm thành công tại nhiều lô ương nuôi với kết quả tích cực về tỷ lệ sống, tốc độ sinh trưởng và chất lượng cá giống. Với những ưu điểm vượt trội, quy trình ương cá tầm giống không dùng trùn chỉ đang mở ra hướng đi mới mang tính bền vững, hiệu quả và phù hợp với yêu cầu công nghiệp hóa trong sản xuất giống thủy sản hiện đại.

3. Quy trình kỹ thuật sinh sản bán tự nhiên cho cá nheo mỹ và cá ngạnh

Quy trình kỹ thuật sinh sản nhân tạo bán tự nhiên là một hướng tiếp cận được áp dụng hiệu quả trong sản xuất giống một số loài cá da trơn có giá trị kinh tế như cá nheo Mỹ (Ictalurus punctatus) và cá ngạnh (Cranoglanis bouderius). Đây là phương pháp kết hợp giữa các bước kỹ thuật nhân tạo với điều kiện sinh sản gần với tự nhiên, nhằm giảm bớt yêu cầu kỹ thuật cao mà vẫn đảm bảo hiệu quả sinh sản.

Quy trình bắt đầu từ khâu lựa chọn cá bố mẹ có nguồn gốc rõ ràng, khỏe mạnh, không dị hình, sau đó tiến hành nuôi vỗ trong điều kiện kiểm soát chặt chẽ về dinh dưỡng, môi trường và sinh lý sinh sản. Sau thời gian nuôi vỗ, khi cá bố mẹ đạt đến giai đoạn thành thục sinh dục, hormone kích dục tố sẽ được tiêm vào cá cái (và đôi khi cả cá đực) nhằm kích thích rụng trứng và phóng tinh. Khác với phương pháp nhân tạo hoàn toàn – trong đó quá trình thu trứng, bóp tinh và thụ tinh đều do con người can thiệp – quy trình bán tự nhiên cho phép cá bố mẹ sinh sản trực tiếp trong ao, tương tự điều kiện sinh thái tự nhiên.

Nhờ cơ chế sinh sản tự nhiên được kích thích bằng hormone, quá trình rụng trứng và giao phối diễn ra thuận lợi hơn, tỷ lệ cá đẻ đạt cao, trứng thụ tinh đều, dễ quản lý và ít dị tật ở cá bột. Ngoài ra, quy trình này đơn giản hơn, tiết kiệm thời gian và công sức cho kỹ thuật viên, đặc biệt thích hợp với các cơ sở sản xuất giống quy mô vừa và nhỏ. Ứng dụng sinh sản bán tự nhiên không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất giống mà còn góp phần bảo tồn nguồn gen và đảm bảo chất lượng con giống trong thực tiễn sản xuất thủy sản.

4. Công nghệ sản xuất giống lươn ít bùn

Công nghệ sản xuất giống lươn hiện nay chủ yếu dựa trên mô hình truyền thống sử dụng ao đất, trong đó nền đáy ao được duy trì ở trạng thái bùn mềm và phần đất khô cứng không ngập nước nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho lươn làm tổ và sinh sản tự nhiên.

Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi người nuôi phải có kinh nghiệm và kỹ năng cao trong việc xác định vị trí tổ đẻ, thời điểm lươn đẻ trứng, cũng như thao tác thu trứng chính xác để đảm bảo thu gom được tối đa số lượng trứng không bị lẫn và thất thoát trong lớp bùn đáy. Điều này không chỉ làm tăng chi phí nhân công mà còn ảnh hưởng tới hiệu quả sản xuất giống do tỷ lệ trứng thu được thường không ổn định và dễ bị tổn thương cơ học hoặc nhiễm khuẩn từ môi trường ao đất.

Trong khi đó, kỹ thuật sinh sản giống lươn với nền ít bùn đang được nghiên cứu và phát triển thành công ở Trung tâm quốc gia giống thủy sản nước ngọt miền Bắc, nhằm khắc phục các hạn chế của mô hình truyền thống. Phương pháp này yêu cầu thiết kế hệ thống tổ đẻ nhân tạo với cấu trúc đặc biệt, có thể là dạng ống/hộp nhựa, gỗ hoặc tre; hộp hoặc khoang tổ có kiểm soát môi trường bên trong.

Mặc dù việc thiết kế và bố trí hệ thống tổ đẻ đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao hơn, nhưng công nghệ này cho phép tổ chức sản xuất giống quy mô lớn, công nghiệp hóa và phù hợp với các hệ thống khép kín. Quy trình thu trứng trong mô hình này đơn giản hơn nhiều: công nhân chỉ cần kiểm tra tổ đẻ định kỳ hằng ngày trong giai đoạn sinh sản, không cần đào bới bùn hoặc quan sát hành vi lươn phức tạp. Hầu hết số trứng đẻ ra đều được thu gom dễ dàng, sạch sẽ và chuyển sang hệ thống ấp nhân tạo, nâng cao tỷ lệ sống và giảm rủi ro nhiễm bệnh. Nhờ vậy, kỹ thuật này sẽ dần trở thành xu hướng ưu tiên trong sản xuất giống lươn chất lượng cao.

×