Sá sùng không chỉ là món ăn truyền thống ngày Tết mà còn trở thành mặt hàng thương phẩm được nâng tầm, tạo ra nguồn thu nhập đáng kể cho người dân.

Sá sùng: Món quà quý giá từ biển cả

Sá sùng là loài hải sản thuộc họ sâu đất (Sipunculidae), sinh sống phổ biến ở các bãi cát pha bùn ven bờ vịnh Bắc Bộ. Loài giun biển này có hai loại: loại nhỏ (Sipunculus nudus Linnaeus) dài khoảng 10 cm, nặng 10-12g, màu hồng nhạt, và loại lớn hơn gọi là sá sùng chuối (Sipunculus sp) nặng tới 120g, màu nâu nhạt. Điểm đặc biệt của sá sùng là thân mình dày, linh hoạt và giàu cơ thịt, tạo nên hương vị ngọt thanh tự nhiên khi chế biến.

Sá sùng tập trung chủ yếu tại vùng biển Vân Đồn, nơi có điều kiện lý tưởng về khí hậu, hải lưu và lớp cát phù hợp cho loài sinh trưởng. Hai xã Quan Lạn và Minh Châu nổi tiếng nhất với sản lượng và chất lượng sá sùng cao cấp. Theo các ngư dân lâu năm, sá sùng khai thác tại đây không chỉ dày mình, mà còn giữ được độ ngọt, thơm đặc trưng ngay cả khi đã phơi khô.

Khai thác sá sùng là một nghề không dễ dàng. Người dân địa phương phải dậy từ sáng sớm, mang theo mai đào – dụng cụ chuyên dụng để tìm tổ sá sùng trên các bãi cát. Công việc này đòi hỏi kinh nghiệm và sự kiên nhẫn, bởi sá sùng thường ẩn mình sâu dưới lớp cát.

Sau khi đào được sá sùng tươi, quá trình sơ chế cũng cần nhiều công sức. Sá sùng được loại bỏ nội tạng, làm sạch cát dính trong lòng thân, sau đó trần qua nước sôi và phơi khô trên bếp than hoa. Để có được 1kg sá sùng khô thành phẩm, cần đến 12-14kg sá sùng tươi.

Hiện nay, diện tích khai thác sá sùng tại Vân Đồn khoảng 1.000ha, nhưng sản lượng đã giảm đáng kể so với trước. Ở xã Minh Châu, sản lượng sá sùng khai thác từng đạt 12 tấn/năm vào năm 1996, nay chỉ còn khoảng 4-5 tấn/năm. Một ngư dân giỏi nhất xã giờ đây chỉ đào được 1-2kg sá sùng tươi mỗi ngày, so với 7-8kg/ngày như trước kia.

Sá sùng - Đặc sản vàng đại bổ cho sức khỏe

Với giá trị dinh dưỡng vượt trội, sá sùng từ lâu đã được coi là món ăn "quý hiếm" của biển cả. Trong các bữa ăn truyền thống, sá sùng khô rang giòn thường xuất hiện như một món nhâm nhi ngày Tết của người dân vùng biển. Đặc biệt, sá sùng khô còn được xem là "bảo vật" trong ẩm thực khi dùng để nấu nước dùng, giúp tạo nên hương vị ngọt thanh tự nhiên mà không cần bột ngọt hay hạt nêm.

Ngoài ẩm thực, sá sùng còn được sử dụng trong đông y nhờ hàm lượng dinh dưỡng cao. Các nghiên cứu chỉ ra rằng sá sùng giàu protein, ít chất béo, có tác dụng bổ dưỡng, tăng cường sinh lực và cải thiện hệ tiêu hóa.

Giá trị cao khiến sá sùng khô tại Vân Đồn được định giá ngang ngửa vàng mười. Một kg sá sùng loại hảo hạng có thể đạt tới 4-6 triệu đồng, biến nó thành mặt hàng xa xỉ trong mắt nhiều người.

Nỗ lực nâng tầm thương hiệu sá sùng Quảng Ninh

Trước nguy cơ khan hiếm, UBND tỉnh Quảng Ninh đã đưa ra nhiều biện pháp để bảo tồn loài hải sản quý giá này. Theo Quyết định số 1345/QĐ-UBND, tỉnh đã triển khai nhiệm vụ bảo tồn gen sá sùng Sipunculus nudus Linnaeus, kiểm soát khai thác tận diệt và quy hoạch các khu bảo tồn tại Vân Đồn, Đầm Hà, Hải Hà và Móng Cái.

Không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn, sá sùng Vân Đồn còn được đầu tư để nâng tầm thương hiệu. Nếu như trước đây, sá sùng chỉ được chế biến thô, đóng gói sơ sài trong túi nylon thì giờ đây, nhiều doanh nghiệp đã biến sá sùng thành sản phẩm thương phẩm cao cấp.

Tiêu biểu là Công ty TNHH Thanh Tùng Vân Đồn, với thương hiệu hải sản BOSA, đã đóng gói sá sùng khô trong các bao bì bắt mắt và đăng ký thương hiệu sản phẩm. Không chỉ có sá sùng khô truyền thống, công ty còn phát triển các sản phẩm mới như bột nêm sá sùng, ruốc sá sùng, sá sùng chế biến ăn liền – phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng hiện đại.

Nghề khai thác sá sùng không chỉ là sinh kế, mà còn là nét văn hóa truyền thống của người dân Vân Đồn. Chị Nguyễn Thị Hồng, một ngư dân tại Quan Lạn, chia sẻ: "Trước đây, sá sùng đầy trên bãi, cả nhà tôi chỉ cần đi đào buổi sáng là đủ sống cả tháng. Nhưng giờ khan hiếm hơn, nghề này đòi hỏi kiên nhẫn và phải biết bảo vệ nguồn lợi để còn làm lâu dài."

Tại Minh Châu, anh Trần Văn Hùng, một thợ đào sá sùng với hơn 20 năm kinh nghiệm, cho biết: "Đào sá sùng bây giờ khó hơn ngày xưa, nhưng giá trị cao hơn nhiều. Tôi hy vọng việc bảo tồn và phát triển sản phẩm từ sá sùng sẽ giúp chúng tôi ổn định cuộc sống."

Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại đang giúp người dân vùng biển Vân Đồn bảo tồn và phát triển nguồn lợi sá sùng. Từ những bàn tay khéo léo của người dân, sá sùng không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là biểu tượng của sự sáng tạo và nỗ lực phát triển bền vững.

Sá sùng – loài giun biển tưởng chừng bình dị – lại mang trong mình giá trị quý giá không chỉ về mặt ẩm thực mà còn là tiềm năng kinh tế lớn lao. Những nỗ lực trong việc bảo tồn và nâng tầm thương hiệu đã giúp sá sùng Quảng Ninh không chỉ giữ vững vị trí trong lòng người tiêu dùng mà còn vươn xa hơn trên thị trường trong và ngoài nước.

Sự phát triển bền vững của nghề sá sùng tại Vân Đồn không chỉ là câu chuyện về một món ăn đặc sản mà còn là minh chứng cho sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên, giữa truyền thống và hiện đại. Và cứ mỗi dịp Tết đến Xuân về, hương vị thơm ngon của sá sùng lại trở thành niềm tự hào của người dân vùng biển Quảng Ninh.

×