Huyền Trân – Công chúa nhà Trần suýt bị đưa đi làm “vật tế sống”

Năm 1306, thượng hoàng Trần Nhân Tông và vua Trần Anh Tông thực hiện một chiến lược ngoại giao để an bề phía nam. Tháng 6 năm Bính Ngọ (1306), thực hiện lời hứa trước đó của thượng hoàng Trần Nhân Tông, vua Trần Anh Tông đem công chúa Huyền Trân gả cho vua Chiêm Thành lúc ấy là Chế Mân.

Lúc này nhiều văn sĩ và quan lại trong triều, cho rằng cuộc hôn phối là không tương xứng, cho nên trong dân gian có câu: Thương cho cây quế giữa rừng... phản ánh phần nào tâm lý kỳ thị, tiếc thương cho một cuộc gả cưới "không môn đăng hộ đối". Đáp lại, Chế Mân cũng đã đem đất hai châu Ô và Lý (vùng tương ứng với phần phía nam tỉnh Quảng Trị cộng với toàn bộ tỉnh Thừa Thiên Huế ngày nay) dâng cho Đại Việt làm sính lễ.

Huyền Trân về Chiêm, trở thành hoàng hậu chỉ vỏn vẹn 11 tháng thì Chế Mân qua đời. Bà sinh hạ được một hoàng tử tên Đa Đa. Theo tục Chiêm, hoàng hậu phải lên giàn hỏa thiêu cùng vua. Lo sợ tính mạng công chúa bị đe dọa, Trần Anh Tông lập tức phái Trần Khắc Chung sang “viếng tang” và bí mật đưa bà vượt biển trở về nước, sau một hành trình vòng vèo kéo dài suốt một năm.

Sau khi về nước, Huyền Trân không tái giá, bà quy y cửa Phật, sống ẩn dật ở Trâu Sơn (Bắc Ninh ngày nay). Bà sống trong thầm lặng, mang theo một đời hy sinh vì quốc gia.

Cuộc hôn nhân của Huyền Trân – dù ngắn ngủi – lại mang về cho Đại Việt hai vùng đất chiến lược, mở đầu cho quá trình mở cõi về phía Nam. Lịch sử sau này chứng minh tầm quan trọng của vùng đất ấy với quá trình hình thành dải đất miền Trung hiện nay.

Mối lương duyên sau 7 thế kỷ vẫn còn thổn thức trên những dòng sử cũ, dư vang trong điệu Nam bình của người miền Thuận Hóa: “Nước non ngàn dặm ra đi/mối tình chi/mượn màu son phấn/đền nợ Ô, Ly. Cũng chính từ câu thơ này mà nhạc sĩ Phạm Duy đã viết nên tình khúc bất hủ: Nước non ngàn dặm ra đi:

Nước non ngàn dặm ra đi/Dù đường thiên lý xa vời/Dù tình cố lý chơi vơi/Cũng không dài bằng lòng thương mến người/Bước đi vào lòng muôn dân…

Ngoạn Thiềm – Công chúa nhà Trần là nữ điệp viên đầu triều

Triều Trần được thiết lập trong bối cảnh chính trị phức tạp. Năm 1226, Trần Thái Tông lên ngôi khi mới 8 tuổi. Trọng trách điều hành quốc gia khi đó dồn vào tay Trần Thủ Độ – vị thái sư quyền lực, người dựng nên nhà Trần. Lúc ấy, hai thế lực chống đối lớn nhất là Đoàn Thượng (đóng tại Hồng Châu, nay là Hải Dương) và Nguyễn Nộn (chiếm giữ Bắc Giang).

Lợi dụng mâu thuẫn giữa hai bên, Trần Thủ Độ chọn đứng ngoài, đợi thời cơ. Cuối năm 1228, Nguyễn Nộn bất ngờ đánh bại Đoàn Thượng, giành quyền kiểm soát toàn vùng Đông Bắc. Nhận thấy chưa thể tiêu diệt Nguyễn Nộn ngay, Trần Thủ Độ thay đổi chiến thuật: phong cho Nguyễn Nộn tước hiệu Hoài Đạo Hiếu Vũ vương và... gả công chúa Ngoạn Thiềm cho ông.

Nhưng đây không đơn thuần là cuộc hôn nhân ngoại giao. Theo sử sách, Ngoạn Thiềm được cử đi với sứ mệnh đặc biệt: Trở thành “tai mắt” trong doanh trại địch, tìm hiểu nội tình và báo cáo về triều đình. Vai trò của bà chẳng khác gì một điệp viên, thực hiện nhiệm vụ tình báo thời phong kiến – một điều cực kỳ hiếm hoi và mạo hiểm với phụ nữ đương thời.

Tuy nhiên, Nguyễn Nộn tuy ham chơi nhưng không khờ khạo. Ông cho xây biệt thất riêng biệt, cắt cử người giám sát nghiêm ngặt, khiến công chúa không thể thu thập tin tức như mong muốn. Năm 1229, Nguyễn Nộn bệnh mất. Sau đó, sử sách không ghi rõ kết cục về công chúa Ngoạn Thiềm về sau ra sao.

Dẫu sứ mệnh thất bại, sự can đảm của Ngoạn Thiềm trong việc đặt lợi ích đất nước lên trên số phận cá nhân là điều xứng đáng ghi vào sử sách. Trong thời đại mà vai trò phụ nữ thường bị giới hạn trong khuôn khổ gia đình, công chúa Ngoạn Thiềm đã bước ra khỏi lằn ranh ấy để phục vụ cho đại cuộc.

An Tư – Công chúa nhà Trần làm vợ để làm chậm bước quân thù

Gần 6 thập kỷ sau, nhà Trần lại đối mặt với hiểm họa lớn từ phương Bắc. Tháng 1/1285, hơn 500.000 quân Nguyên – do Thoát Hoan chỉ huy – tiến hành xâm lược Đại Việt lần thứ hai. Trước thế giặc hùng mạnh, vua Trần Nhân Tông buộc phải lui binh, bỏ Thăng Long để thực hiện kế vườn không nhà trống.

Trong bối cảnh đó, triều đình triển khai một nước cờ liều lĩnh: cử công chúa An Tư – con gái út của Trần Thái Tông – làm “lễ vật” dâng cho Thoát Hoan. Mục tiêu là kéo dài thời gian, làm chậm nhịp tiến quân, từ đó tạo cơ hội phản công.

Theo ghi chép ngắn gọn trong Đại Việt sử ký toàn thư, Trần Nhân Tông “sai người đem công chúa An Tư (em gái út của Trần Thánh Tông) đến cho Thoát Hoan, ấy là muốn làm thư giãn nạn nước vậy”.

Tháng 3/1285, An Tư bước vào doanh trại giặc ở bờ Bắc sông Hồng. Dù không rõ chi tiết những ngày tháng sau đó, nhưng rõ ràng, sự xuất hiện của bà đã khiến Thoát Hoan sa đà và trì hoãn kế hoạch đánh vào Thăng Long. Đó là khoảng thời gian quý báu để vua tôi nhà Trần rút lui, bảo toàn lực lượng, và sau này phản công thắng lợi trong trận Vạn Kiếp – Chương Dương – Tây Kết.

Không có chiến công hiển hách, không một dòng ghi chép dài, nhưng hành động của An Tư là minh chứng hùng hồn cho tinh thần, "giặc đến nhà đàn bà cũng đánh", hay như câu lục bát: “Phấn son tô điểm sơn hà/Làm cho rõ mặt đàn bà nước Nam”. Dù "đánh" bằng cách nào, thì kết quả mà bà mang lại chính là sự sống còn của một vương triều. Đó cũng chính là hào khí Đông - A bất khuất.

×