Theo sách “Chín chúa mười ba vua”, vua Kiến Phúc có thụy hiệu đầy đủ là Thiệu Đức Chí Hiếu Uyên Duệ Nghị hoàng đế, tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Đăng, là vị hoàng đế thứ 7 của triều đại nhà Nguyễn. 

Vua Kiến Phúc nhà Nguyễn lên ngôi ngày 2-12-1883, tại vị 8 tháng thì qua đời, ông được truy tôn miếu hiệu là Nguyễn Giản Tông. 

Vua Kiến Phúc là vị quân chủ yểu mệnh nhất của triều đại nhà Nguyễn, băng hà khi mới 15 tuổi. Cái chết của ông liên hệ mật thiết đến dưỡng mẫu Nguyễn Thị Hương và đại thần Nguyễn Văn Tường.

Thực hiện hủy bỏ ấn nhà Thanh ban cho, ra lệnh chế tạo súng theo kiểu phương Tây và ban chỉ dụ buộc tất cả người đỗ đạt ra làm việc cống hiến cho đất nước... là những việc làm được trong 8 tháng trị vì mà sử sách lưu lại của vị hoàng đế thứ 7 nhà Nguyễn - vua Kiến Phúc. Nguyễn Giản Tông là con trai thứ 26 của vua Thiệu Trị; trong thời gian ở ngôi lấy niên hiệu Kiến Phúc.

Vua Tự Đức không có con nên nhận 3 người cháu làm con nuôi. Trong đó, vua thương yêu Ưng Đăng nhất. Song vì Ưng Chân là con trưởng nên buộc phải nhường ngôi. Sau đó liên tiếp biến động chính trị xảy ra chốn cung cấm. 

Sử sách chép lại đây là giai đoạn “tứ nguyệt tam vương” (4 tháng 3 vua), khi Dục Đức ở ngôi 3 ngày, Hiệp Hòa gần 4 tháng đều lần lượt bị phế truất, giết hại. Tiếp đó, Nguyễn Giản Tông kế vị và trị vì đến ngày 31-7-1884. Đáng lẽ con nuôi thứ 2 của Tự Đức là Ưng Kỷ lên kế vị nhưng các quyền thần đưa Ưng Đăng lên ngôi khi mới 14 tuổi để dễ bề thao túng.

Vua Kiến Phúc lên ngôi trong bối cảnh lịch sử rối ren, thực dân Pháp đẩy mạnh đánh chiếm các tỉnh phía Bắc, triều đình buộc phải ký hòa ước công nhận sự bảo hộ của Pháp. Dưới thời vua Kiến Phúc có một sự kiện chấm dứt biểu tượng thần phục phương Bắc. 

Đó là việc hủy chiếc ấn mạ vàng khắc dòng chữ “Việt Nam quốc vương chi ấn” mà nhà Thanh ban cho triều Nguyễn. Việc này được thực hiện do áp lực của thực dân Pháp, do các quyền thần định đoạt, vua Kiến Phúc chỉ làm theo. 

Nhưng dẫu sao cũng đánh dấu sự biến mất vết tích cuối cùng của quyền uy tối thượng triều Thanh (Trung Quốc) với nước An Nam.

Mặc dù lên kế vị khi mới 14 tuổi, ngồi ngai vàng được 8 tháng nhưng triều đình dưới thời vua Kiến Phúc đã có những việc làm đáng nhớ. Đó là việc triều đình vào tháng giêng năm Giáp Thân (1884) đã cho chế tạo thử loại súng theo kiểu của Mỹ và Đức, đồng thời cho dệt thử các loại vải hoa, vải thô của phương Tây. 

Có rất ít tài liệu ghi chép lại các sự kiện nêu trên, cũng không có sử sách nào nói rõ mục đích của triều đình là gì. Chỉ biết rằng vua Kiến Phúc giao ông Nguyễn Xuân Phiếu phụ trách những việc trên cùng với 3 người thợ máy, 15 thợ dệt, 20 biền binh.

Những người này đều được phái đi học tập, thí nghiệm. Sau khi thành thục đều được phong thưởng: Nguyễn Xuân Phiếu từ chức Đô đốc công tòng cửu phẩm thừa phái, được hưởng chức Tư vụ. Những người khác đều được thăng trật hoặc được thưởng tiền bạc. 

Một việc nữa mà vua Kiến Phúc lưu danh trong thiên hạ: Trước khi mất không lâu, tháng 2-1884, hoàng đế ra quyết định chưa từng có trong lịch sử. Vua ban chiếu lệnh buộc tất cả những người từng đỗ tiến sĩ, phó bảng, cử nhân, tú tài đều phải ra làm việc tại các nha môn, công đường trên cả nước. Kể cả những người từng làm quan nhưng đã từ quan về quê, những người đỗ đạt viện cớ không chịu ra làm quan.

Để thi hành triệt để chủ trương này, vua lệnh cho quan lại địa phương phải có trách nhiệm cấp ngựa cho những người đỗ đạt về kinh. Nếu ai ốm đau chưa về được, quan địa phương phải phái người đến tận nơi điều tra thực hư. Ai không tuân theo chỉ dụ sẽ bị tước bỏ văn bằng. Còn nếu quan địa phương không khai báo nghiêm túc sẽ bị nghiêm trị. 

Ngoài ra, vua Kiến Phúc còn cho ngựa đi đón những người đã bị giáng chức, cách chức đưa về kinh chờ lệnh bổ dụng. Việc làm của hoàng đế Kiến Phúc được cho là hành động chiêu mộ nhân tài trên cả nước, hy vọng đưa nước nhà qua giai đoạn rối ren. Ngày 31-7-1884, Nguyễn Giản Tông qua đời khi mới 15 tuổi. Đến nay, cái chết của nhà vua vẫn là bí ẩn. Sau khi mất, thi hài vua được an táng tại làng Dương Xuân Thượng, gọi là Bồi lăng.

Lời bàn:

Vua Kiến Phúc là vị quân chủ yểu mệnh nhất của triều đại phong kiến nhà Nguyễn, băng hà khi mới 15 tuổi. 

Ông lên ngôi trong bối cảnh lịch sử rối ren, thực dân Pháp đẩy mạnh đánh chiếm các tỉnh phía Bắc, triều đình buộc phải ký hòa ước công nhận sự bảo hộ của thực dân Pháp. 

Mặc dù lên kế vị khi mới 14 tuổi, ngồi trên ngai vàng được 8 tháng nhưng triều đình dưới thời vua Kiến Phúc đã có những việc làm mà người đương thời cũng như hậu thế không thể quên. Đó là việc tuyển chọn nhân tài với mong muốn khôi phục giang sơn xã tắc.

Việc làm của hoàng đế Kiến Phúc là nhằm đưa nước nhà vượt qua giai đoạn rối ren. Tuy nhiên, ước mơ của ông vua trẻ chỉ mới bắt đầu thì đã bị dập tắt ngay từ trong trứng nước. Âu đó cũng là điều dễ hiểu, vì nước đã mất, ngai vàng chỉ là cái hư danh thì dẫu có là lệnh vua cũng chẳng ai dám nghe theo và hơn nữa, chính quyền bảo hộ làm sao chấp nhận điều này. 

Có lẽ đây mới đích thực là nguyên nhân dẫn đến cái chết bất đắc kỳ tử của vua Kiến Phúc. Và ngày nay, nếu ai đó còn nghi ngờ về âm mưu thâm độc của bọn thực dân cướp nước, xin đừng quên cuộc đời và sự nghiệp của vua Kiến Phúc. 

×