Trong nhiều năm qua, chính sách nhà ở xã hội tại Việt Nam chủ yếu xoay quanh nhóm đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp, cán bộ viên chức,... Việc Thủ tướng yêu cầu mở rộng đối tượng thụ hưởng sang nhóm “gia đình đông con” là lần đầu tiên nhu cầu nhà ở được tiếp cận từ khía cạnh cấu trúc hộ gia đình, thay vì đơn thuần là thu nhập.

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP. HCM nhìn nhận, đây là một "hướng tiếp cận mới, đặt vấn đề nhân khẩu học vào chính sách nhà ở". Trong bối cảnh dân số Việt Nam đang già hóa nhanh, tỷ lệ sinh ở nhiều thành phố đã xuống mức thấp thì việc hỗ trợ nhóm gia đình đông con cũng là cách gián tiếp khuyến khích sinh con.

Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính) năm 2024, số con trung bình của một phụ nữ Việt Nam trong độ tuổi sinh đẻ là 1,96 - mức thấp nhất từ trước đến nay, trong khi năm 1989 là 3,6.

Trước đó, vào tháng 8/2024, Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam (VARS) đã từng đề xuất ưu tiên hỗ trợ một lần khi mua nhà ở xã hội với cặp vợ chồng có hai con, nhằm cải thiện tình trạng mức sinh thấp.

Theo VARS, giá nhà ngày càng tăng cao, đẩy mặt bằng thuê tăng theo đã gây áp lực đến chi phí sinh hoạt của người dân. Áp lực chi tiêu và tiền thuê nhà mỗi tháng khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ chỉ dám sinh một con hoặc trì hoãn việc sinh con.

Chính sách nhà ở xã hội rất nhân văn nhưng cần "liều lượng hợp lý"

Đồng quan điểm với ông Châu, GS. Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, cho rằng chính sách này góp phần khuyến khích sinh con trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ già hóa dân số.

“Tuy nhiên, để chính sách không bị lạm dụng, cần xây dựng các tiêu chí rất cụ thể: Thế nào là gia đình đông con? Hỗ trợ dưới hình thức gì, nhà ở thuê, mua trả góp hay hỗ trợ tiền thuê nhà? Có yêu cầu về mức thu nhập không, có cần cư trú lâu dài tại địa phương không,… Các tiêu chí này cần được quy định rõ ràng để tránh xảy ra tình trạng xin - cho, lợi dụng chính sách", ông Võ nhấn mạnh.

Nhìn vào kinh nghiệm nhiều quốc gia cho thấy, chính sách nhà ở chỉ hiệu quả khi đi kèm với hệ thống dữ liệu dân cư và thu nhập đủ minh bạch để đảm bảo đúng người, đúng đối tượng.

Tại Singapore, Chính phủ triển khai mô hình nhà ở công (HDB flats), trong đó có nhiều gói hỗ trợ tài chính cho các gia đình trẻ có con nhỏ, bao gồm cả trợ cấp trực tiếp và ưu tiên mua nhà mới với giá rẻ. Gia đình có từ hai con trở lên thường được xếp vào nhóm ưu tiên cao hơn trong phân bổ nhà ở.

Hàn Quốc và Nhật Bản là 2 quốc gia đang có tỷ lệ sinh giảm sâu, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ nhà ở, miễn hoặc giảm thuế đất và hỗ trợ vay vốn ưu đãi cho các gia đình đông con.

Nguồn cung nhà ở xã hội còn eo hẹp

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, trong 4 tháng đầu năm 2024, cả nước có 15.614 căn nhà ở xã hội đã hoàn thành, có 17 dự án được khởi công với quy mô 17.664 căn. Luỹ kế từ giai đoạn 2021 đến nay, cả nước mới có 66.755 căn hoàn thành, còn rất thấp so với đề án 1 triệu căn nhà ở xã hội đến năm 2030.

Không chỉ eo hẹp về số lượng mà ông Phạm Đức Toản, CEO Bất động sản EZ còn cho biết, đáng lo ngại là nhiều dự án nhà ở xã hội có diện tích nhỏ, không phù hợp với các hộ giao đình từ 3 con trở lên.

Vị chuyên gia này chia sẻ, thiết kế tiêu chuẩn hiện nay là từ 25 - 70 m2 tuy nhiên phần lớn các căn hộ bàn giao lại có diện tích ở mức 30 - 45 m2, chỉ phù hợp với gia đình từ 1 đến 2 con. Đối với gia đình có 3 con trở lên, đây là mô hình không còn phù hợp, cả về diện tích lẫn tiện ích kèm theo.

Ông Toản cho rằng: Nếu không thay đổi tư duy thiết kế và đầu tư thì dù có chính sách ưu tiên, họ cũng không thể tìm được căn nhà phù hợp để an cư lạc nghiệp.

Để triển khai chính sách hiệu quả, ông Toản đề xuất Nhà nước cần song song cải cách cơ chế phê duyệt dự án nhà ở xã hội, rút ngắn thời gian cấp phép và ưu đãi mạnh hơn về tài chính để thu hút doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, ông Toản đề xuất nên có thêm tiêu chí xác định tỷ lệ quỹ nhà ở xã hội dành cho nhóm đối tượng này trong các dự án cần được đưa vào quy hoạch xây dựng và giám sát chặt chẽ. Có thể quy định tối thiểu 10 - 15% số căn hộ trong dự án nhà ở xã hội được phân bổ cho hộ có từ 3 con trở lên, kèm cơ chế ràng buộc.

Đây là lúc cần sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ ngành để xây dựng một chương trình hỗ trợ mang tính tổng thể, lâu dài và đủ sức hấp dẫn.

Cũng trong phiên họp, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết: Chính phủ cũng đang trình Quốc hội dự thảo Nghị quyết thí điểm một số cơ chế đặc thù phát triển nhà ở xã hội. Trong đó, Chính phủ đề xuất lập Quỹ nhà ở quốc gia, một quỹ tài chính ngoài ngân sách, hoạt động phi lợi nhuận để hỗ trợ xây nhà ở xã hội, nhà giá rẻ cho người có nhu cầu.

TS. Nguyễn Trí Hiếu, Chuyên gia kinh tế nhìn nhận: “Thị trường nhà ở xã hội chỉ có thể bền vững khi được tài chính hóa - tức là có dòng tiền riêng, tách khỏi ngân sách thường xuyên và có cơ chế hấp dẫn để doanh nghiệp tham gia. Việc đưa đối tượng mới vào chính sách chỉ là bước đầu, cần theo sau bằng thể chế tài chính cụ thể để vận hành chính sách trong thực tế”.

×