Nhà văn Văn Phác từng tham gia bảo vệ Bác Hồ tại Ba Đình

Trong số 4 nhà văn mang hàm Thiếu tướng hiếm hoi của làng văn chương Việt, nhà văn Văn Phác thuộc hàng kỳ cựu nhất. Ông sinh năm 1926, hơn nhà văn – Thiếu tướng Dũng Hà (1929) 3 tuổi, hơn nhà văn – Thiếu tướng Hồ Phương và Nguyễn Chí Trung (1930) 4 tuổi.

Nhà văn Văn Phác tên đầy đủ là Trần Văn Phác, còn có các bút danh Trương Nam Hương và Tám Trần. Ông sinh năm 1926 tại xã Lý Thường Kiệt, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên. Năm 19 tuổi, ông đã tham gia phong trào kháng chiến chống Pháp, trực tiếp có mặt trong đội quân bảo vệ sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc “Tuyên ngôn Độc lập” tại Quảng trường Ba Đình.

Năm 1949, sau khi hoàn thành khóa học tại trường Nguyễn Ái Quốc, nhà văn Văn Phác được điều về giữ chức Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn Sông Lô, tham gia giải phóng vùng Cao Bắc Lạng (Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn). Đến năm 1954, ông thuộc biên chế Sư đoàn 312, trực tiếp tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ.

Sau chiến thắng lịch sử, nhà văn Văn Phác trở về tiếp quản Thủ đô và đảm nhận vị trí Chủ nhiệm đầu tiên của Tạp chí Văn nghệ Quân đội, đồng thời giữ chức Tổng Biên tập báo Quân đội nhân dân.

Là hội viên sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam năm 1957, nhà văn Văn Phác gắn bó với nghiệp viết suốt gần 60 năm. Với bút danh Trần Hương Nam, ông để lại dấu ấn với tác phẩm Không còn con đường nào khác, khắc họa cuộc đời nữ tướng Nguyễn Thị Định trong kháng chiến chống Mỹ.

Trên cương vị một lãnh đạo quân đội, ông từng giữ chức Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, được phong hàm Thiếu tướng. Sau này, ông chuyển sang lĩnh vực văn hóa, lần lượt đảm nhận các chức vụ Thứ trưởng rồi Bộ trưởng Bộ Văn hóa (1987-1990).

Trong thời gian này, ông đã khơi nguồn cho việc phục hồi các lễ hội văn hóa, coi đây như một di sản quý giá của dân tộc. Đồng thời, ông cũng chú trọng nâng tầm công tác công nhận di tích lịch sử với những tấm Bằng công nhận di tích được thiết kế trang trọng, mang đậm phong cách cổ truyền.

Nhà văn Văn Phác từng là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa V, VI, đồng thời là Đại biểu Quốc hội khóa VIII (1986-1990). Với tư cách là Chủ nhiệm đầu tiên của Tạp chí Văn nghệ Quân đội (1957-1963), ông đã chăm lo, dìu dắt nhiều thế hệ nhà văn, trong đó có những tên tuổi lớn như: Nguyễn Thi, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Hồ Phương, Hữu Thỉnh, Xuân Thiều – những người sau này đều được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Tổ chức đám cưới ngay trước ngày tiếp quản Thủ đô

Nhà thơ Đặng Vương Hưng cho biết, nhà văn Văn Phác có một cuộc hôn nhân rất hạnh phúc, bắt nguồn từ mối tình đẹp với bà Lê Thị Quế Hương – con của nhà giáo Lê Nhiên. Theo đó, cuối năm 1946, trong thời gian làm báo Khu Hai kháng chiến ở Sơn Tây, nhà văn Văn Phác quen biết gia đình nhà giáo Lê Nhiên, lúc bấy giờ giữ chức Chủ tịch lâm thời huyện Phúc Thọ (Hà Nội).

Thời điểm đó, thỉnh thoảng, nhà văn Văn Phác lại được con trai của nhà giáo Lê Nhiên mời về nhà chơi. Nhà giáo Lê Nhiên rất có cảm tình với anh lính trẻ, kiêm nhà báo này nên có ý định mai mối giúp ông một “đám” nào đó làm vợ, nhưng việc chưa thành thì cả gia đình ông phải tản cư kháng chiến.

Mấy năm sau, khi Văn Phác là cán bộ của Sư đoàn 312, trên đường công tác đã gặp lại gia đình nhà giáo Lê Nhiên ở Bến Then (Phú Thọ). Năm ấy, con gái của nhà giáo Lê Nhiên là Lê Thị Quế Hương đã lớn thành một thiếu nữ xinh đẹp. Ngắm ý thấy đôi trẻ quý mến nhau, nhà giáo Lê Nhiên đã chủ động ngỏ lời: “Nếu anh không chê em nó, thì tôi gả cho làm vợ”.

Vậy là ngay trước ngày về tiếp quản Thủ đô, đám cưới giản dị của nhà văn Văn Phác và bà Lê Thị Quế Hương đã được tổ chức tại trường học xóm Ngọc Ðèn, Bến Then.

Năm 1956, vợ chồng nhà văn Văn Phác sinh con trai đầu lòng, đặt tên là Trần Trung Tín. Ba năm sau tức năm 1959, họ sinh tiếp con trai thứ hai, đặt tên là Trần Việt Thắng. Năm 1974, họ có thêm người con trai út Trần Hoài Nam. Trong 3 con của nhà văn Văn Phác, con trai thứ hai nối nghiệp cha theo binh nghiệp, công tác ở Bộ Quốc phòng.

Nhiều nhà văn lão thành từng là cấp dưới của nhà Văn Phác đều có chung cảm nhận, ông là một người hiền lành, gần gũi và luôn tâm huyết với công việc viết văn – làm báo.

Kể cả lúc ông còn trên cương vị công tác, cho đến lúc ông đã nghỉ hưu, nhà văn Văn Phác luôn được các anh em văn nghệ sĩ quý mến và coi như một người anh cả trong làng văn nghệ. Trưởng thành từ một người chiến sĩ rồi trở thành một vị tướng, rồi là một vị lãnh đạo đứng đầu ngành văn hóa, ông luôn quan niệm rằng mình phải làm hết trách nhiệm với công việc và phải có trách nhiệm với anh em, những người làm việc với mình.

Ông có thói quen lưu giữ các thư từ trong quá trình công tác để làm kỷ niệm, hoặc khi đọc một bài viết hay ông đều cắt ra giữ lại. Ông bảo đấy là sở thích của ông và đấy cũng là những tình cảm của mọi người dành cho ông nên ông rất trân trọng.

Nhà văn Nguyễn Khải từng gửi thiệp chúc Tết thủ trưởng Văn Phác với những dòng: “Em nhớ lại những ngày về làm lính của anh, được sống ở Tạp chí Văn nghệ quân đội, được anh và bạn bè chăm lo, chỉ bảo, trong lòng lại thấy bồi hồi bao nhiêu nhớ tiếc. Đó là những năm tháng sống trong sáng nhất, lý tưởng nhất, đẹp nhất của một đời người. Em mãi biết ơn anh, biết ơn bạn bè, không có một môi trường sống thuận lợi ấy, làm sao em có thể trở thành nhà văn được”.

Nhà văn Phùng Văn Khai cũng từng chia sẻ rằng, nhà văn Chu Phác xem những ngày tháng công tác ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội là một phần quan trọng trong đời sống của ông. Ông nói không bao giờ quên được không khí làm việc trẻ trung, lành mạnh và ấm cúng của tòa soạn thời đó.

Ngày thì ai làm việc ấy, tối đến anh em lại kéo nhau đi học chương trình đại học văn, sử tại chức ở trường Đại học Tổng hợp. Tối nào không học lại chúi đầu vào sáng tác cá nhân và chuẩn bị bài vở tạp chí. Sau đó, người thì chơi đàn, người thi đấu cờ, đấu bóng bàn mãi tới khuya, không có kèn cựa, đố kỵ cá nhân.

Nhà văn Phùng Văn Khai cũng nói rằng, thế hệ của nhà văn Chu Phác đã phần nào thanh thản bước vào chốn vô cùng khi đã đi trọn vẹn cuộc đời mình với những lý tưởng, những cống hiến. Nhìn lại cuộc đời và tất thảy những cống hiến của nhà văn Văn Phác và thế hệ của ông, nhà văn Phùng Văn Khai nhận ra đối với người nghệ sĩ - chiến sĩ, ở mọi thời điểm đều phải hướng trái tim và ngọn bút về phía nhân dân. Chính nhân dân luôn thảo thơm, tình nghĩa mới là lẽ sống của người chiến sĩ.

×