Bà Nguyễn Thị Phương tâm sự: “Xã Vân Xuân là quê hương của chồng tôi, năm 2003, vợ chồng tôi ra đây, đấu thầu khu ruộng này và đầu tư mô hình nuôi trồng thủy sản. Bấy giờ, ở đây là cánh đồng trũng, vợ chồng tôi bắt tay cải tạo 6 ao nuôi cá, trồng cây ăn quả, lấy gỗ các loại như sưa, bạch đàn, măng bát độ, xoài… Khi cây lên xanh tốt cũng là lúc đàn cò về trú ngụ nhiều, đến nay dễ cũng được hơn 10 năm rồi”.

Gắn bó với vườn cây, ao cá và đàn cò đã lâu, nên ông bà Phương Xô ngày càng yêu mảnh đất quê hương mình. Cũng từ ấy, ông bà cho thuê nhà ở phố, về quê ở hẳn, thỉnh thoảng nhớ hàng xóm lại ra chơi rồi về.

Đưa tôi xuống khu vườn - nơi đàn cò trú ngụ, vừa đi, bà Phương vừa chắc mẩm: “Khả năng, thời điểm này cò đi ăn hết rồi, số cò “ở nhà” có lẽ không nhiều. Thông thường, chúng đi từ tảng sáng kiếm mồi, sẩm tối mới về tổ. Riêng cò đen, ngày chúng ngủ, tối lại đi ăn đêm. Mấy ngày nay, khu vực này có cả bìm bịp đến ở”.

Khu vực cò sinh sống, làm tổ nằm cách biệt hẳn với khu nhà và chuồng trại chăn nuôi của gia đình bà Phương. Nơi đây khá tĩnh mịch do ít người lui tới. Đang mải nghĩ ngợi, tôi giật mình bởi những tiếng lào xào vỗ cánh và tiếng đàn chim kêu quang quác của đàn cò trên đầu. Bấy giờ, bà Phương cũng khẽ ghé vào tai tôi nói nhỏ: “Đàn cò đây rồi, hôm nay chúng vẫn ở nhà nhiều".

Qua tán cây, nhìn lên bầu trời tôi thấy bóng cò chao lượn. Chúng bay thành đàn, cứ đảo qua đảo lại không ngớt, có lúc đen đặc trên không nom thật sự thích mắt. Đáng tiếc là chiếc máy ảnh của tôi không phải là loại chuyên dụng nên không thể bắt cận cảnh được những hình ảnh chú cò trên đầu ngọn cây cao phía trên.

Theo bà Phương, ngoài cò thì khu vườn này cũng có rất nhiều vạc. Thông thường, cò có màu trắng, còn vạc màu nâu, to hơn con cò một chút. Chỉ tay vào căn nhà gỗ giữa vườn cây rậm rạp, bà Phương cho biết: “Căn nhà này lâu không có người ở nên cũng xuống cấp, tôi định sửa chữa lại nhưng các con ngăn lại, chưa cho làm vì sợ “động” đàn cò bay đi hết mà không về nữa. Năm nay, số lượng cò, vạc ít hơn mọi năm. Tầm tháng 5,6 cò đẻ trứng nhiều. Có thời điểm, gặp phải mưa rào, cò con mới mọc lông măng rơi đầy vườn, có khi nhặt được hàng bao tải, tiếc lắm".

Lo ngại trước sự an nguy của đàn cò

Để bảo vệ đàn cò, những năm qua, ông bà Phương Xô luôn cố gắng giấu, giữ kín thông tin và âm thầm trông nom. Tuy nhiên, với số lượng đàn cò lớn, sáng/tối dập dìu bay đi bay về qua các cánh đồng lúa không qua mắt được những tay thợ chuyên săn bắn chim trời. 

Bà Phương kể, có thời điểm, xung quanh nhà, nhiều tay săn bắn chim rình mò, phục suốt ngày đêm. Chúng bắn súng ì ùng khiến ai cũng khiếp sợ. Ông bà phải báo công an mật phục thu súng của một số đối tượng, chính điều đó dẫn đến vụ việc 6 ao cá của gia đình bị đánh thuốc do có đối tượng trả thù.

Vườn cò Phương Xô - Môi trường sinh thái lý tưởng cho cò, vạc trú ngụ. Trong vườn cò Phương Xô có cả các con thiên nga được thả nuôi, trong đó có thiên nga đen bơi lội dưới ao.