Vùng lúa chất lượng cao phải đảm bảo 5 yếu tố

Trả lời phỏng vấn báo chí ngày 12/9, Thứ trưởng Bộ NNPTNT Trần Thanh Nam nhấn mạnh, việc xây dựng 1 triệu ha lúa chất lượng cao không có nghĩa là quy hoạch cố định về mặt địa điểm diện tích lúa được phân bổ cụ thể cho từng tỉnh, mà trên cơ sở xây dựng những tiêu chí cơ bản về vùng lúa chuyên canh 1 triệu ha chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính.

Để thực hiện Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, được biết Bộ Nông nghiệp và PTNT đang triển khai xây dựng các vùng nguyên liệu lớn, trong đó có vùng lúa chất lượng cao. Xin Thứ trưởng cho biết cụ thể hơn về vấn đề này?

- Trong những năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã đạt được rất nhiều thành tựu quan trọng. Sản xuất nông nghiệp tăng trưởng ổn định, đạt bình quân 2,62%/năm giai đoạn 2016-2020. Các mặt hàng ngày càng đa dạng, nhiều sản phẩm của ngành nông nghiệp đã trở thành những mặt hàng xuất khẩu chủ lực trên thế giới. Ngành nông nghiệp có đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và ổn định xã hội. Nông nghiệp thể hiện rõ với vai trò là trụ đỡ quan trọng của nền kinh tế và khẳng định là một lợi thế quốc gia.

Mặc dù có nhiều thành tựu nhưng sản xuất nông nghiệp Việt Nam còn một số hạn chế. Đó là quy mô manh mún nhỏ lẻ, tăng trưởng chưa bền vững. Sự gắn kết giữa người sản xuất với doanh nghiệp còn thiếu chặt chẽ. Chưa hình thành những vùng nguyên liệu quy mô lớn được đầu tư bài bản, áp dụng cơ giới hóa đồng bộ, đạt các chứng nhận tiêu chuẩn bền vững.

Chính vì thế, trong thời gian gần đây, Bộ NN và PTNT đang chỉ đạo, phối hợp với một số địa phương, doanh nghiệp thực hiện "Đề án thí điểm xây dựng vùng nguyên liệu nông, lâm sản đạt chuẩn phục vụ tiêu thụ trong nước và xuất khẩu" cho một số mặt hàng như vùng cây ăn quả ở Miền núi phía Bắc và Đồng Tháp Mười, vùng gỗ rừng trồng đạt chứng chỉ bền vững ở Duyên hải Miền Trung, cà phê ở Tây Nguyên, lúa gạo ở Đồng bằng Sông Cửu Long.

Đối với lúa gạo, thời gian qua theo sự chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và PTNT, ngành lúa gạo cũng đã có những chuyển đổi tích cực theo hướng bền vững hơn, áp dụng các quy trình canh tác bền vững.

Khoảng trên 80% diện tích ở các vùng chuyên canh sử dụng lúa chứng nhận. Bộ NNPTNT cũng đang định hướng xây dựng vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính để đáp ứng tốt hơn yêu cầu thị trường và góp phần vào thực hiện các cam kết giảm phát thải khí nhà kính của quốc gia (Cam kết COP26).

Đối với vùng sản xuất lúa, xin Thứ trưởng có thể nói rõ hơn về nội hàm của vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao?

- Theo tôi nội hàm vùng lúa chất lượng cao theo Đề án Bộ đang xây dựng phải đảm bảo các yếu tố sau:

Thứ nhất là sử dụng giống lúa xác nhận cho chất lượng cao đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước và thế giới. Và có thể hướng tới sử dụng các giống lúa đáp ứng cho nhu cầu dinh dưỡng của người tiêu dùng và nhu cầu chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng từ hạt gạo.

Thứ hai, áp dụng quy trình canh tác bền vững, giảm phát thải khí nhà kính. Những vùng lúa chất lượng cao sẽ phải được áp dụng các quy trình canh tác bền vững hơn, sử dụng nguyên liệu đầu vào theo hướng giảm phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật, giống… Với hệ thống canh tác này, sản xuất lúa sẽ tiết kiệm tài nguyên, ít gây ô nhiễm môi trường và giảm phát thải.

Thứ ba, vùng lúa chất lượng cao sẽ được tổ chức lại sản xuất theo hướng đẩy mạnh hợp tác, liên kết để giảm chi phí sản xuất, gia tăng giá trị từ các khâu liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm.

Các hộ nông dân sẽ được tổ chức lại thành các tổ hợp tác, hợp tác xã. Trong đó, họ sẽ được liên kết chặt chẽ hơn với các doanh nghiệp kinh doanh cung cấp nguyên liệu đầu vào và doanh nghiệp bao tiêu đầu ra, theo hướng người nông dân được cung cấp đầu vào đảm bảo chất lượng với giá thấp hơn, đồng thời bán lúa với giá ổn định, cao hơn.

Như vậy, vùng lúa chuyên canh chất lượng cao không chỉ là giống lúa chất lượng mà phải đem lại giá trị gia tăng và thu nhập cao cho nông dân. Nếu lúa chất lượng cao nhưng không bán được, không tạo giá trị gia tăng cho nông dân thì sẽ không phải là vùng lúa chất lượng cao.

Thứ tư, các vùng lúa chất lượng cao quy mô lớn sẽ được cơ giới hóa, đầu tư hệ thống hạ tầng đồng bộ hơn, được số hóa vùng trồng, truy suất nguồn gốc và được tích hợp các công nghệ thông minh, kiểm soát dịch bệnh, tưới nước tự động…

Thứ năm, vùng sản xuất lúa chuyên canh chất lượng cao phải được đầu tư phát triển bền vững, sẽ tạo niềm tin và thu nhập cao hơn cho người trồng lúa, giúp người nông dân yên tâm đầu tư sản xuất lúa gạo. 

Đồng thời, ở những vùng chuyên canh lúa chất lượng cao sẽ tạo ra những giá trị tăng thêm do góp phần giảm phát thải khí nhà kính, tiết kiệm nguồn tài nguyên, tái sử dụng phụ phẩm từ trồng lúa theo mô hình kinh tế tuần hoàn, xây dựng thương hiệu gạo.

Để có thể xây dựng vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao, theo Thứ trưởng vai trò, trách nhiệm của các bên liên quan là thế nào?

- Với ý nghĩa của việc xây dựng vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính nhằm giảm chi phí sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng, bảo vệ môi trường sinh thái, phát triển bền vững ngành lúa gạo trong tình hình sản xuất hiện nay, đây là vấn đề khó, đòi hỏi có sự tham gia của các ngành, các cấp và các thành phần kinh tế.

Vấn đề xây dựng chuỗi liên kết giá trị từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ nông sản giữ vai trò quan trọng, cần có sự tham gia, phối hợp của các bên. Trong đó, nhà nước giữ vai trò quản lý, định hướng xây dựng quy hoạch vùng nguyên liệu và xây dựng cơ chế chính sách khuyến khích phát triển hệ thống logistic, phát triển thương hiệu theo hướng "lúa sinh thái", "lúa phát thải thấp".

Các hiệp hội ngành hàng, các doanh nghiệp giữ vai trò dẫn dắt, cung ứng nguyên liệu đầu vào, bao tiêu sản phẩm đầu ra đảm bảo chất lượng, hiệu quả và giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp hàng hóa.

Người nông dân trồng lúa và HTX giữ vai trò trực tiếp sản xuất và tổ chức lại sản xuất theo tiêu chuẩn, quy trình và thực hiện quy mô phát triển liên kết hợp tác sản xuất. Ở đây, lực lượng khuyến nông cộng đồng cũng giữ vai trò là cầu nối truyền tải kiến thức khoa học công nghệ, chủ chương chính sách của nhà nước đến người nông dân. 

Bên cạnh đó, cần có sự hỗ trợ hợp tác của các viện nghiên cứu, trường đại học trong nước và quốc tế, các tổ chức quốc tế (nhất là Viện Nghiên cứu Lúa quốc tế) trong chuyển giao thành tựu khoa học công nghệ và định hướng xu hướng phát triển sản xuất lúa gạo theo nhu cầu thị trường toàn cầu.

Tăng thu nhập cho nông dân trồng lúa

Khi thực hiện vùng lúa chất lượng cao, Bộ NNPTNT đặt mục tiêu hay kỳ vọng gì tăng thu nhập cho người trồng lúa?

- Đến bây giờ chúng tôi chưa tính sẽ tăng được bao nhiêu. Hiện chúng tôi mới đang thí điểm để nhân rộng nhưng cá nhân tôi nghĩ rằng, khi thực hiện thì sẽ tăng thêm giá trị gia tăng từ các sản phẩm từ gạo, từ việc giảm phát thải khí nhà kính, từ sử dụng tối đa phụ phẩm nông nghiệp. Và tổ chức lại sản xuất theo hướng hợp tác xã quy mô lớn thì dễ đầu tư, giảm chi phí thì sẽ tăng giá trị cho người nông dân.

Để xây dựng vùng lúa chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính thì Bộ NNPTNT có kế hoạch tổ chức thực hiện thế nào, thưa Thứ trưởng?

- Hiện nay, Bộ NNPTNT đang triển khai Đề án thí điểm xây dựng vùng nguyên liệu nông, lâm sản đạt chuẩn phục vụ tiêu thụ trong nước và xuất khẩu giai đoạn 2022-2025, với diện tích khoảng 160.000 ha ở 13 tỉnh. Đề án sẽ tập trung nguồn lực khoa học công nghệ, các chính sách hỗ trợ phát triển, từng bước lan tỏa rộng khắp các vùng sản xuất trên cả nước.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ NNPTNT xây dựng Đề án sản xuất bền vững 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao vùng ĐBSCL. Hiện tại, Bộ đang giao các đơn vị chức năng nghiên cứu, xây dựng Đề án cụ thể để tổ chức triển khai thực hiện. 

Theo quan điểm của tôi, trước hết chúng ta phải hiểu xây dựng vùng nguyên liệu 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao không có nghĩa là quy hoạch cố định về mặt địa điểm diện tích lúa được phân bổ cụ thể cho từng tỉnh, mà là trên cơ sở xây dựng những tiêu chí cơ bản về vùng nguyên liệu lúa chuyên canh 1 triệu ha chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính. 

Bộ NNPTNT sẽ làm việc với các địa phương vùng ĐBSCL, hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh lúa gạo, các hợp tác xã, trang trại để xác định diện tích triển khai cụ thể. Đó sẽ là các vùng sản xuất đã được quy hoạch đất sản xuất lúa, để khuyến khích các doanh nghiệp, Hợp tác xã, chính quyền các địa phương vùng ĐBSCL tham gia thực hiện Đề án.

Hơn nữa, việc tổ chức triển khai xây dựng các vùng lúa chuyên canh chất lượng cao, phát triển bền vững này cần phải có thời gian và nguồn lực tổng thể. Do vậy rất cần sự tham gia, liên kết hợp tác của chính quyền các địa phương vùng ĐBSCL, các Bộ, ngành Trung ương, đoàn thể chính trị xã hội Trung ương, các tổ chức quốc tế, viện trường trong nước và quốc tế, các doanh nghiệp, hợp tác xã và bà con nông dân, để thống nhất trong chỉ đạo thực hiện, đảm bảo đủ nguồn lực về khoa học, kỹ thuật và vốn đầu tư. Qua đó nhằm nâng cao giá trị, thu nhập của người dân, giúp người dân yên tâm sản xuất và làm giàu được từ sản xuất lúa gạo.

Mục tiêu cao nhất là nâng cao giá trị thu nhập cho người trồng lúa

Bộ NNPTNT đang xây dựng đề án sản xuất bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) với mục tiêu nâng cao giá trị, thu nhập của người dân, bảo đảm an ninh lương thực và phục vụ xuất khẩu. Đây là đề án mới nhất về phát triển ngành lúa gạo của Việt Nam nhằm hiện thực hóa Chỉ thị số 08 của Thủ tướng về một số nhiệm vụ thúc đẩy phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững vùng ĐBSCL.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ NNPTNT), đơn vị này đang phối hợp với Phân viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp miền Nam để xây dựng nội dung chi tiết. Trước mắt, 1 triệu ha lúa chất lượng cao dự kiến sẽ tập trung ở các tỉnh Long An, Đồng Tháp, An Giang, một phần Kiên Giang (và có thể ở một số địa phương khác).

Bộ trưởng Bộ NNPTNT Lê Minh Hoan cho rằng, mục tiêu sản xuất 1 triệu ha lúa chất lượng cao chỉ là phương tiện, còn mục đích cần phải đạt khi thực hiện đề án là nâng cao giá trị, thu nhập cho người nông dân, xây dựng được một diện mạo mới cho ngành lúa gạo Việt Nam.

P.V

×