Hệ thống định danh tập trung và khả năng kiểm soát toàn diện

Chính phủ Trung Quốc đã xây dựng và sắp triển khai một hệ thống định danh internet do nhà nước cấp phát, được thiết kế để thay thế phương thức xác thực danh tính riêng lẻ trên từng nền tảng. Theo quy định được công bố cuối tháng 5, người dùng có thể sử dụng một mã định danh ảo duy nhất để đăng nhập và sử dụng nhiều ứng dụng mạng xã hội và trang web khác nhau. Hệ thống này hiện đang ở trạng thái tự nguyện, nhưng sẽ chính thức đi vào hoạt động từ giữa tháng 7.

Chính quyền Bắc Kinh cho biết mục tiêu của hệ thống là “bảo vệ thông tin cá nhân” và “hỗ trợ phát triển nền kinh tế số theo hướng lành mạnh và trật tự”. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo rằng việc thu thập dữ liệu theo hướng tập trung sẽ trao thêm quyền kiểm soát cho chính quyền và làm suy yếu tự do biểu đạt của người dân.

Từ khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012, chính phủ Trung Quốc đã siết chặt không gian mạng bằng lực lượng kiểm duyệt hoạt động liên tục. Mô hình định danh ảo toàn quốc được xem là một bước tiến mới trong quá trình kiểm soát này. Theo ông Xiao Qiang, nhà nghiên cứu tại Đại học California, Berkeley, hệ thống mới không chỉ là công cụ giám sát mà còn là “cơ sở hạ tầng của chủ nghĩa toàn trị kỹ thuật số”. Ông nhận định rằng việc giám sát theo thời gian thực và khả năng xóa toàn bộ dấu vết người dùng trên nhiều nền tảng cùng lúc sẽ trở nên khả thi.

Lo ngại về rò rỉ dữ liệu

Trong nước, truyền thông nhà nước mô tả hệ thống định danh như một “áo giáp” bảo vệ thông tin cá nhân và cho rằng nó có thể làm giảm nguy cơ rò rỉ dữ liệu. Theo Tân Hoa xã, đã có hơn sáu triệu người đăng ký sử dụng định danh ảo, trong khi dân số mạng của Trung Quốc vượt một tỷ người. Một quan chức thuộc Bộ Công an nhấn mạnh rằng hệ thống này vẫn là tự nguyện, song chính phủ khuyến khích các ngành nghề tích hợp vào hệ thống để nâng cao hiệu quả xác minh danh tính.

Tuy nhiên, các học giả pháp lý và chuyên gia bảo mật lại đưa ra các cảnh báo ngược lại. Giáo sư Haochen Sun thuộc Đại học Hong Kong cho rằng sự tự nguyện của hệ thống này có thể chỉ mang tính hình thức. Ông dự đoán rằng trong tương lai, người dùng có thể khó tránh khỏi việc phải tham gia nếu muốn tiếp tục sử dụng các dịch vụ trực tuyến. Ông nhận định: “Nếu chính phủ muốn thúc đẩy hệ thống định danh, họ có thể khuyến khích thông qua các chính sách ưu đãi, tạo ra tiện ích để buộc người dân chấp nhận".

Vấn đề bảo mật dữ liệu cũng gây nhiều quan ngại. Theo Giáo sư Sun, việc tập trung toàn bộ dữ liệu cá nhân vào một nền tảng sẽ tạo ra “điểm yếu duy nhất” cho hệ thống, dễ bị tin tặc hoặc các thế lực thù địch bên ngoài nhắm tới. Trên thực tế, Trung Quốc từng đối mặt với sự cố nghiêm trọng vào năm 2022 khi dữ liệu của hơn một tỷ công dân bị rò rỉ từ cơ sở dữ liệu của cảnh sát và phát tán trên mạng.

Dù chưa chính thức có hiệu lực, hàng trăm ứng dụng tại Trung Quốc đã thử nghiệm hệ thống định danh ảo từ năm 2024. Hệ thống này được đề xuất lần đầu bởi ông Jia Xiaoliang, một quan chức cảnh sát mạng và đại biểu của Đại hội đại biểu Nhân dân toàn quốc. Ông trình bày đề xuất tại kỳ họp thường niên vào tháng 3/2024. Ngay sau khi đề xuất được công bố vào tháng 7/2024 để lấy ý kiến người dân, các nhà học thuật và chuyên gia pháp lý như bà Lao Dongyan thuộc Đại học Thanh Hoa đã lên tiếng phản đối. Bà so sánh hệ thống này như “lắp thiết bị giám sát lên mọi hoạt động mạng của cá nhân”. Tuy nhiên, bài đăng của bà trên mạng xã hội Weibo nhanh chóng bị xóa, và tài khoản của bà bị đình chỉ trong ba tháng.

Đến thời điểm cuối tháng 5/2025, khi quy định chính thức được công bố, gần như không còn tiếng nói phản đối nào xuất hiện trên không gian mạng. Ông Xiao Qiang lý giải rằng chính quyền Trung Quốc thường áp dụng chiến thuật giãn cách thời gian giữa giai đoạn đề xuất và thực thi nhằm làm giảm áp lực dư luận. Ông nhận định: “Đây là một chiến lược có chủ đích và đã nhiều lần cho thấy hiệu quả".

×