Trên những triền đồi thấp thoáng ánh nắng của miền trung du Bắc Bộ, từng chùm bưởi vàng óng của Đoan Hùng vẫn lặng lẽ lớn lên, ngậm sương và hấp thụ cái nắng hanh hao để cho ra đời thứ hương vị ngọt lành không nơi nào có được. Cách đó không xa, trên đất Hòa Bình, những quả cam Cao Phong căng tròn, tỏa mùi thơm dịu, mỗi mùa thu hoạch lại kéo về từng đoàn xe thương lái nối đuôi nhau vào tận rẫy. Những trái cây ấy – bưởi và cam – không chỉ là nông sản, mà là danh xưng, là lòng tự hào, là linh hồn của mỗi vùng đất.

Thế nhưng, những ngày này, người nông dân ở Đoan Hùng hay Cao Phong đang xôn xao một nỗi niềm mới – khi dự kiến ba tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc và Hòa Bình sáp nhập để trở thành một đơn vị hành chính duy nhất là Phú Thọ. Một quyết sách lớn, hướng tới tinh giản bộ máy, đồng thời tối ưu hóa nguồn lực quản lý nhà nước. Liệu chỉ dẫn địa lý – những “con dấu nhận diện” cho đặc sản quê hương – có còn được bảo vệ như cũ?

Danh sách dự kiến tên gọi các tỉnh, thành phố và trung tâm chính trị - hành chính (tỉnh lỵ) của 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh (Kèm theo Nghị quyết số 60-NQ/TW) vừa được ban hành, trong đó, hợp nhất tỉnh Vĩnh Phúc, tỉnh Phú Thọ và tỉnh Hòa Bình; lấy tên là tỉnh Phú Thọ, trung tâm chính trị - hành chính đặt tại tỉnh Phú Thọ hiện nay.

Bưởi Đoan Hùng – từ trái cây tiến vua đến biểu tượng vùng đất Tổ

Đoan Hùng – một huyện miền núi phía bắc tỉnh Phú Thọ – từ lâu đã gắn với cái tên “bưởi tiến vua”. Chẳng phải tự nhiên mà loài cây ấy lại trở thành biểu tượng của vùng đất này. Trên những mảnh đất phù sa cổ, được bồi đắp bởi hai con sông Lô và sông Chảy, cây bưởi cứ thế bén rễ qua bao thế hệ, ngọt lành như chính con người nơi đây. Trái bưởi Đoan Hùng khi bổ ra có thể là loại Bằng Luân – nhỏ nhắn, vỏ xám vàng, vị ngọt đậm; hoặc là giống Sửu – quả to, tép hồng óng ánh, mùi thơm mạnh và ngọt thanh đến tận cổ.

Ít ai biết, vào mùa Thu Đông năm 1947, chính những trái bưởi nơi này từng được quân dân dùng làm vật ngụy trang, bôi đen giả làm thủy lôi để tạo thế trận mai phục địch trên sông. Lịch sử đã in dấu một cách rất riêng lên loại trái cây tưởng như đơn thuần ấy. Và rồi, khi đất nước mở cửa, bưởi Đoan Hùng không còn là của riêng vùng đất này nữa, nó có mặt trong siêu thị, hội chợ, xuất hiện trong các chương trình quảng bá nông sản. Năm 2006, cái tên “Bưởi Đoan Hùng” chính thức được cấp chỉ dẫn địa lý – một minh chứng pháp lý, một sự công nhận về giá trị truyền thống và chất lượng độc đáo.

Năm 2024, huyện Đoan Hùng (Phú Thọ) tiếp tục khẳng định vị thế là vùng trồng bưởi trọng điểm của miền Bắc với tổng diện tích đạt khoảng 2.662 ha, trong đó có 2.268 ha đã cho thu hoạch. Sản lượng bưởi ước đạt trên 34.700 tấn, mang lại giá trị thu nhập ước tính trên 300 tỷ đồng. Đáng chú ý, diện tích áp dụng quy trình sản xuất VietGAP là 1.540 ha, trong đó 180,5 ha đã được cấp giấy chứng nhận. Về xuất khẩu, 269,6 ha tại các xã Bằng Luân, Chí Đám, Vân Đồn, Phú Lâm, Hùng Xuyên đã được cấp mã số vùng trồng, phục vụ xuất khẩu sang thị trường Nga và Mỹ.

Để cây bưởi phát triển ổn định, bền vững và giữ vững vị thế “cây vàng” trên đất khó, người trồng bưởi hiện nay rất cần được các cấp chính quyền quan tâm, tạo điều kiện hỗ trợ vay vốn đầu tư cho sản xuất; tập huấn áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ cao trong quá trình chăm sóc, thu hoạch, sơ chế; nghiên cứu sản xuất thêm nhiều sản phẩm khác nhau từ cây bưởi. Tạo điều kiện xây dựng các khâu tổ chức, quản lý sản xuất, tiêu thụ, liên kết theo chuỗi giữa doanh nghiệp - người sản xuất để tiêu thụ và hướng tới mục tiêu xuất khẩu.

Cùng với đó, tập trung chỉ đạo tổ chức sản xuất bưởi theo hướng hàng hóa, hiện đại, sản xuất theo chuỗi liên kết từ trồng - bảo quản - chế biến - tiêu thụ, áp dụng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm.

Cam Cao Phong – chắt lọc ngọt lành từ núi đồi

Nếu Đoan Hùng có bưởi, thì Hòa Bình có cam. Nhắc đến Cao Phong, người ta nghĩ ngay đến những triền đồi bát úp trập trùng, nơi những vườn cam trải dài ngút mắt. Từ cuối tháng 10, màu cam vàng bắt đầu lấp ló dưới tán lá xanh, thơm ngọt lịm trong gió. Cam Cao Phong có nhiều giống: từ cam Canh đỏ au, vỏ mỏng, tép mịn; đến cam Xã Đoài – quả tròn, vỏ nhẵn, vị ngọt thanh. Nhưng điểm chung là đều mọng nước, thơm lâu và dễ khiến người ăn nhớ mãi.

Hành trình của cam Cao Phong cũng đầy tự hào. Từ một giống cây ăn quả được di thực và nhân giống vào những năm 1960, qua hàng chục năm chọn lọc, chăm sóc, người dân Cao Phong đã biến vùng đất đồi tưởng chừng khô cằn thành thủ phủ cam của miền Bắc. Những năm 1970-1980, cam nơi đây từng được xuất khẩu sang cả Liên Xô và Đông Âu – điều mà không nhiều nông sản Việt lúc ấy làm được. Đến năm 2014, sản phẩm được cấp chỉ dẫn địa lý, đánh dấu một bước ngoặt lớn trên hành trình xây dựng thương hiệu.

Chia sẻ trên Vnbusiness, ông Nguyễn Hồng Yến, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật tỉnh Hoà Bình cho biết, toàn huyện Cao Phong có 1800 ha cây có múi cả cam và bưởi, quýt, chanh, chiếm phần lớn là cây cam với diện tích 1500 ha. Trong năm 2024, địa phương duy trì sản lượng trên 105 nghìn tấn.

"Trong vòng 2 năm trở lại đây có nhiều diện tích tại địa phương đã được tái canh và đang ổn định, có xu hướng phát triển. Mục tiêu 1500 ha đến hết 2025 là hoàn toàn đạt được", ông Yến nhận định.

Đồng thời, ông cho biết: "Hiện nay, hàng trăm hộ dân Cao Phong có thu nhập từ hàng trăm triệu đồng/năm, mang lại đời sống khá giả cho các hộ dân. Có thể nói, cây cam là nguồn thu nhập chính đối với nhiều gia đình và nhiều gia đình trên địa bàn thị trấn đổi đời nhờ có cây cam".

Từ ngày được công nhận Chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cam Cao Phong, cam Cao Phong tiếp tục khẳng định là sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Cứ mỗi năm qua đi, vùng đất Cao Phong lại xuất hiện thêm tỷ phú. Họ là những người đã đánh thức vùng đất tươi tốt của xứ Mường, tạo dựng những vườn cam bạt ngàn...

Khi những chỉ dẫn địa lý mang theo cả niềm tự hào: Giữ gìn giá trị cũ trong một cơ thể mới

Cả bưởi Đoan Hùng lẫn cam Cao Phong, dù khác nhau về thổ nhưỡng và giống cây, lại có điểm chung lớn nhất: đều là nông sản gắn liền với một địa danh cụ thể, mang tính bản sắc rõ nét. Chỉ dẫn địa lý – một thuật ngữ tưởng như khô khan – thực chất là lớp áo bảo vệ cho niềm tự hào ấy. Nó không chỉ là công cụ pháp lý để ngăn hàng giả, mà còn là cách để mỗi trái bưởi, mỗi quả cam được công nhận đúng giá trị trên thị trường.

Thế nên, khi nhắc đến đề án sáp nhập ba tỉnh Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, câu hỏi không hề nhỏ là: Nếu trong quá trình sắp xếp lại địa giới, những cái tên như “Đoan Hùng” hay “Cao Phong” không còn giữ nguyên về mặt hành chính, liệu các tên gọi chỉ dẫn có bị ảnh hưởng? Chỉ dẫn địa lý phải gắn với địa danh cụ thể. Nếu địa danh biến mất, chỉ dẫn liệu có còn?

Trong ba tỉnh, Vĩnh Phúc hiện là địa phương chưa có nông sản nào được cấp chỉ dẫn địa lý. Điều đó không có nghĩa là vùng đất này thiếu đặc sản – chỉ là chưa được đầu tư xây dựng thương hiệu bài bản. Chè Tam Đảo, su su Tam Đảo, cá thính Lập Thạch… đều là những cái tên tiềm năng. Và biết đâu, nếu biết tận dụng cơ hội sáp nhập, Vĩnh Phúc có thể học hỏi cách làm thương hiệu của Phú Thọ hay Hòa Bình, để dần hình thành “vùng nông sản chất lượng cao” trong lòng tỉnh mới.

Sáp nhập tỉnh là câu chuyện lớn, là quyết sách chiến lược. Nhưng với người làm nông nghiệp, đó không chỉ là thay đổi giấy tờ, con dấu hay biển hiệu – mà là sự chuyển dịch cả một hệ thống nhận diện bản sắc. Bưởi Đoan Hùng, cam Cao Phong... mỗi cái tên đó là cả một hành trình, cả một vùng đất, cả một lớp người gắn bó. Nếu không có lộ trình rõ ràng, không bảo tồn tên gọi, không duy trì cơ chế quản lý đặc thù cho từng chỉ dẫn địa lý, chúng ta rất dễ rơi vào cảnh đánh mất thương hiệu ngay trên chính quê hương mình.

Sáp nhập địa giới hành chính là bước đi tiến về phía trước. Nhưng bảo vệ chỉ dẫn địa lý là giữ cho bước đi ấy không làm rơi rớt những giá trị cũ. Bởi một đơn vị hành chính có thể được đặt tên lại, nhưng thương hiệu – một khi mất đi – rất khó gây dựng lại từ đầu.

×