Những cánh rừng tự nhiên dọc dãy núi Trường Sơn ở Hà Tĩnh luôn in đậm dấu chân của các nhà khoa học, chuyên gia đi tìm kiếm sao la - một trong những loài thú hiếm nhất thế giới, được mệnh danh là kỳ lân Châu Á. Vậy nhưng, hơn 30 năm qua, dấu vết của sao la vẫn là ẩn số.

Nỗ lực tìm kiếm sao la-loài thú hiếm nhất thế giới

Sao la có tên khoa học Pseudoryx nghetinhensis hay còn được gọi là kỳ lân Châu Á, là một trong những loài thú hiếm nhất thế giới sinh sống trong vùng núi rừng Trường Sơn tại Việt Nam và Lào.

Loài có nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên rất cao, được xếp hạng mức nguy cấp trong sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thế giới (IUCN) và trong Sách Đỏ của Việt Nam.

Những năm đầu thập niên 90, một số tổ chức nước ngoài nghiên cứu động vật hoang dã phát hiện tại nhà của một hộ dân ở xã Hương Quang, huyện Hương Khê nay là xã Quang Thọ, huyện Vũ Quang (tỉnh Hà Tĩnh) lưu giữ bộ sừng thú rừng khá lạ. Sau thời gian nghiên cứu, tháng 5/1992, giới chuyên môn công bố cặp sừng tại nhà người dân này chính là của sao la.

Việc khám phá ra loài sao la ở Hà Tĩnh vào năm 1992 đã gây chấn động vì giới khoa học cho rằng việc tìm thấy loài thú lớn vào cuối thế kỷ 20 là “khó có thể xảy ra”.

Dãy Trường Sơn hùng vĩ địa phận tỉnh Hà Tĩnh in đậm dấu chân của lực lượng kiểm lâm đi tìm dấu vết của sao la-loài thú rừng quý hiếm nhất thế giới, là động vật hoang dã có tên trong sách Đỏ. Ảnh: Hạnh Nguyên.

Cũng sau lần phát hiện này, nhiều đoàn chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước liên tục ra vào rừng núi các huyện Hương Khê, Hương Sơn, Vũ Quang của Hà Tĩnh tìm kiếm, với hy vọng một lần nhìn thấy loài thú bí ẩn nhất thế giới, phục vụ nghiên cứu nguồn gen, bảo tồn đa dạng sinh học.

Tháng 10/1998, các nhà khoa học tiếp tục chụp được ảnh sao la trong tự nhiên, tại Vườn quốc gia Pù Mát (Nghệ An). 15 năm sau, bẫy ảnh của WWF (Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên) mới ghi nhận được hình ảnh sao la tại Quảng Nam. Những năm qua, Vườn Quốc gia Vũ Quang (Hà Tĩnh) tiếp tục hành trình đi tìm dấu vết của sao la trên dãy Trường Sơn hùng vĩ.

Những vách núi đá cheo leo, nơi giáp với đất nước Triệu Voi (Lào), hay những vị trí được chuyên gia nhận định có tiềm năng có sao la đều được cán bộ Vườn Quốc gia Vũ Quang đặt chân tới tìm kiếm.

Ông Nguyễn Việt Hùng - Trưởng Phòng Khoa học và hợp tác quốc tế (Vườn Quốc gia Vũ Quang) chia sẻ, những năm qua, Vườn Quốc gia Vũ Quang đã dốc nhiều nhân lực, máy móc, kết hợp cùng các nhà khoa học, người dân, đơn vị, tập trung nỗ lực tìm kiếm, nhưng đáng tiếc là sao la vẫn chưa được phát hiện.

“Chúng tôi vẫn luôn hy vọng sao la còn đang sống ngoài tự nhiên, đến một lúc nào đó sẽ được tìm thấy. Mục đích vẫn muốn bảo tồn, không mong muốn loài sao la theo hướng tuyệt chủng” - ông Hùng nói.

Theo ông Hùng, sao la từng được biết đến là loài động vật đặc hữu của dãy Trường Sơn. Một số địa phương từng ghi nhận có sự tồn tại của sao la.

Tại Quảng Nam, Nghệ An từng được phát hiện, cho đến nay các tỉnh này cũng chưa có thông tin về sao la. Để tìm loài thú này, cán bộ vườn cũng nhờ sự hỗ trợ của người dân địa bàn, thông thuộc từng khe núi, vách đá cùng tham gia dẫn đường.

Qua nhiều năm tìm hiểu về loài động vật này, ông Hùng cho rằng sao la là loài vật rất dễ săn bắt, chủ yếu sống ở dãy rừng Trường Sơn.

Ngoài giá trị về dinh dưỡng, sao la có bộ sừng rất đẹp, đã bị săn bắt buôn bán thương mại, khai thác tận diệt. Bởi lẽ đó sức giảm rất nhanh, thời điểm hiện tại xếp hạng cực kỳ nguy cấp.

“Hiện các nhà khoa học vẫn đang phối hợp, huy động mọi nguồn lực để tìm kiếm loài động vật này mong muốn không tuyệt chủng để bảo tồn nguồn gen” - ông Hùng thông tin thêm.

Ông Thái Cảnh Toàn - Phó Giám đốc Vườn Quốc gia Vũ Quang cho biết: Thời điểm hiện tại vườn đang đặt bẫy ảnh ở 85 điểm, mỗi điểm có 2 máy thu hình phục vụ dự án giải cứu sao la. Mỗi cuộc đặt bẫy ảnh kéo dài khoảng 60 ngày, các vị trí đã được xây dựng sẵn, ở những nơi có tiềm năng phát hiện loài này nhất.

Xuyên rừng tìm sao la-động vật hoang dã có tên trong sách Đỏ

Vườn Quốc gia Vũ Quang còn đặt tên cho một trạm kiểm lâm là Sao La. Trạm nằm dưới dãy núi Trường Sơn, giữa lòng hồ Ngàn Trươi của huyện Vũ Quang. Là vùng lõi của Vườn Quốc gia Vũ Quang nên trạm được xem là một trong những đơn vị khó khăn nhất, còn gọi là trạm “3 không” - không sóng điện thoại, không điện thắp sáng, không nước sạch.

Trạm Kiểm lâm Sao La, ngoài nhiệm vụ giám sát, bảo vệ rừng còn có trách nhiệm nặng nề là đi tìm dấu vết của sao la, loài thú bí hiểm nhất thế giới.

Ông Trần Hữu Hà - Phó Trạm trưởng Trạm Kiểm lâm Sao La chia sẻ, hàng chục năm qua, ông và đồng nghiệp cùng tham gia hành trình tìm kiếm sao la thông qua việc đặt bẫy ảnh tại những vị trí vùng lõi rừng Trường Sơn - nơi nhận định có sự phân bố của sao la.

Cán bộ, nhân viên Vườn Quốc gia Vũ Quang (tỉnh Hà Tĩnh) đặt bẫy ảnh động vật hoang dã, trong đó có mong muốn thấy hình ảnh của một trong các loài thú quý hiếm nhất thế giới-loài sao la.

“Trước khi vào rừng đặt bẫy ảnh, anh em đều đặt kỳ vọng lớn đến loài động vật này, song đến nay vẫn chưa có thông tin mới nào” - ông Hà nói và cho biết, loài thú này nhút nhát, sống về đêm, chỉ cần ngửi thấy hơi người, ngay lập tức chạy vào rừng sâu.

Các nhà khoa học, chuyên gia chỉ hy vọng đặt bẫy ảnh mới chụp được chúng. Nhiều máy ảnh bật nguồn chế độ chụp tự động được bố trí những nơi được cho là có dấu vết của sao la. Bẫy ảnh được thiết kế hiện đại, khi người hoặc động vật có máu đi qua, máy sẽ tự động chụp ảnh lại..

12 năm công tác tại Vườn Quốc gia Vũ Quang và 3 năm làm việc tại Trạm Kiểm lâm Sao La, ông Hà am hiểu, thông thuộc từng địa hình khu đồi nơi mình được giao nhiệm vụ quản lý, bảo vệ.

Đây là vùng rừng thiêng nước độc, mùa nắng gió Lào bỏng rát, mùa mưa đường trơn trượt, dốc dựng cheo leo.

Tay mang dao, lưng vác ba lô, đôi chân thoăn thoắt, cứ thế nhiều năm qua ông Hà cùng đồng đội lội bộ hướng về cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn, nơi chỉ nghe tiếng thú, tiếng nước suối chảy để gắn bẫy ảnh.

“Mỗi chuyến vào rừng, trên lưng chúng tôi phải gùi hàng là nhu yếu phẩm, xoong nồi, dụng cụ y tế, chăn màn… nặng trên 10kg.

Từ những vị trí được các chuyên gia xác định tiềm năng có thể gặp sao la, những chiếc bẫy ảnh được chúng tôi gắn vào các gốc cây cổ thụ. Cứ 2km lại đặt một bẫy ảnh, khoảng 2 tháng nhóm sẽ vào thu bẫy với mục đích tìm sao la và những loài động vật quý hiếm khác” – ông Hà kể.

Mặc dù cán bộ, nhân viên Vườn Quốc gia Vũ Quang đã phát hiện vô số loài động vật hoang dã quý hiếm thông qua bẫy ảnh như gấu, voi, mới đây là cheo cheo Nam Dương bạch tạng…

Thế nhưng, nhiều năm qua, thông tin loài sao la vẫn chưa được tìm thấy. Đây cũng là ẩn số thách thức các chuyên gia, nhà tìm kiếm. “Đi gắn bẫy ảnh, thu bẫy ảnh cũng vất vả lắm, ăn rừng, ngủ bụi. Mỗi chuyến vào rừng có khoảng 4 - 5 người, chuyến đi ít thì 9 ngày, dài thì 15 ngày mới trở về đơn vị” - ông Hà chia sẻ.

Là một trong những người thực hiện nhiệm vụ đặt bẫy ảnh, tìm dấu chân thú trên cánh rừng nguyên sinh, anh Đinh Trọng Hoàng (sinh năm 1993) - cán bộ Phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế cho biết, nghề này vất vả nhưng bù lại đã rèn luyện cho bản thân bản lĩnh vững vàng.

“Khó khăn, vất vả không thể đếm hết, nhưng anh em luôn cống hiến hết mình. Bao năm tìm thông tin về sao la nhưng vẫn chưa có gì. Anh em trong nhóm, ngoài thu thập thông tin thông qua bẫy ảnh còn lấy thêm mẫu vắt, nước… để gửi đi xét nghiệm. Nhưng đến hiện tại vẫn chưa thu thập được gì về sự tồn tại của loài sao la” - anh Hoàng nói.

33 năm kể từ khi phát hiện cặp sừng được cho là của sao la, các cán bộ, nhân viên Vườn Quốc gia Vũ Quang vẫn miệt mài đi tìm ẩn số về loài vật quý hiếm này trên dãy Trường Sơn. Hành trình đó vẫn tiếp tục dẫu hiểm nguy, khó khăn luôn rình rập và thách thức ý chí của những cán bộ kiểm lâm.

Ông Thái Cảnh Toàn - Phó Giám đốc Vườn Quốc gia Vũ Quang (Hà Tĩnh) cho biết: “Thực tế có những khu rừng mà con người chưa thể đặt chân tới, mặt khác địa hình đồi núi ở khu vực biên giới Việt - Lào, loài động vật di chuyển qua lại. Dù chưa có thông tin, nhưng không thể nhận định là sao la đã tuyệt chủng. Hành trình tìm kiếm sao la vẫn chưa có điểm dừng”.

×