Vụ việc liên quan đến TikToker Phạm Thoại và chị Lê Thị Thu Hòa (mẹ bé Bắp) đã gây “bão” mạng xã hội khi số tiền hơn 16 tỷ đồng được kêu gọi từ cộng đồng nhằm giúp bé Minh Hải (tên thường gọi là Bắp) chữa bệnh. Tuy nhiên, sự thiếu minh bạch về tài chính và phản hồi không rõ ràng từ các bên liên quan khiến dư luận nghi ngờ mục đích sử dụng tiền từ thiện, đặt dấu hỏi về khả năng lợi dụng lòng hảo tâm công chúng.

Phóng viên Dân Việt đã có cuộc trao đổi nhanh với Luật sư Hoàng Văn Hà - Công ty Luật ARC xoay quanh các vấn đề pháp lý liên quan.

Cá nhân có được tự ý kêu gọi từ thiện không?

Tại điểm h khoản 1 Điều 2 của Nghị định 93/2021/NĐ-CP quy định về những đối tượng là tổ chức, cá nhân có quyền vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện.

Bao gồm: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam kêu gọi, vận động; Ban Vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện (là tổ chức do Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp thành lập - sau đây gọi là Ban Vận động) tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố.

Hội Chữ thập đỏ Việt Nam vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố.

Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban nhân dân cấp huyện vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố. Ủy ban nhân dân cấp xã tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khi được Ủy ban nhân dân cấp huyện ủy quyền theo quy định của pháp luật.

Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai vận động, tiếp nhận đóng góp tự nguyện từ quốc tế trong các tình huống khẩn cấp về thiên tai.

Các cơ quan thông tin đại chúng, cơ sở y tế vận động, tiếp nhận và hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Các quỹ từ thiện quy định tại Nghị định 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện (sau đây gọi là quỹ từ thiện) vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố, hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Các doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ chức khác có tư cách pháp nhân tham gia vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Cá nhân có đủ năng lực hành vi dân sự tham gia vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Luật sư Hà khẳng định, minh bạch về tài chính trong hoạt động từ thiện không chỉ là yêu cầu đạo đức, mà còn là nghĩa vụ pháp lý. Cụ thể: Người đứng ra kêu gọi phải công bố toàn bộ khoản thu – chi, sao kê tài khoản, hóa đơn, chứng từ…

Nếu có dấu hiệu trốn tránh sao kê, không rõ ràng về việc sử dụng tiền, thì hành vi đó có thể cấu thành tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" theo Điều 174 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Mức phạt tù cho tội danh này có thể lên tới 20 năm, tùy theo số tiền chiếm đoạt và tính chất, mức độ hành vi.

Nếu có hành vi lợi dụng từ thiện để chiếm đoạt tài sản thì tùy theo mức độ có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 93/2021/NĐ-CP, có thể bị phạt tiền từ 5 triệu đến 30 triệu đồng, buộc hoàn trả toàn bộ khoản tiền đã vận động sai quy định; Truy cứu trách nhiệm hình sự: Nếu có dấu hiệu gian dối để chiếm đoạt tài sản từ thiện, có thể bị khởi tố theo Điều 174 – Bộ luật Hình sự; Buộc hoàn trả, xin lỗi công khai, cấm tham gia các hoạt động vận động thiện nguyện trong tương lai.

Bộ Công an sẽ tiếp nhận, giải quyết khi có tin báo tố giác tội phạm liên quan đến hoạt động từ thiện

Tại buổi họp báo quý I/2025, Thiếu tướng Tô Cao Lanh, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát hình sự (Bộ Công an) nhấn mạnh: "Khi có thông tin phản ánh hoặc đơn thư tố giác, cơ quan công an sẽ tiếp nhận, kiểm tra, xác minh và xử lý theo đúng quy định pháp luật."

Trong trường hợp nghi ngờ có hành vi gian dối, người dân hoàn toàn có quyền làm đơn tố giác gửi đến cơ quan công an. Nội dung đơn cần nêu rõ: Mức tiền đã đóng góp và bằng chứng kèm theo (sao kê chuyển khoản, tin nhắn…); Thời điểm đóng góp, hình thức kêu gọi từ thiện; Yêu cầu cơ quan chức năng xác minh, làm rõ. Đơn có thể nộp tại công an cấp quận/huyện hoặc gửi trực tiếp lên Cục Cảnh sát hình sự - Bộ Công an.

Luật sư Hoàng Văn Hà cho biết thêm, cơ quan chức năng có thể khởi tố dù không có đơn tố giác căn cứ theo Điều 143 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, nếu cơ quan điều tra tự phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm, thì hoàn toàn có thể khởi tố vụ án hình sự mà không cần đơn tố giác từ người bị hại. Điều này đảm bảo pháp luật không phụ thuộc vào sự im lặng hay thiếu chứng cứ từ cộng đồng, mà chủ động xử lý khi có dấu hiệu vi phạm hình sự rõ ràng. Đây là cơ chế giúp bảo vệ lợi ích công cộng, phòng ngừa việc lợi dụng lòng tin để trục lợi, đặc biệt trên nền tảng mạng xã hội.

"Từ thiện là hành vi nhân đạo, thể hiện tinh thần tương thân tương ái. Tuy nhiên, trong bối cảnh mạng xã hội phát triển, hành vi kêu gọi từ thiện cần được đặt trong khuôn khổ pháp luật thì người dân cần lưu ý: Chỉ ủng hộ thông qua tổ chức, quỹ được cấp phép hoạt động; Không chuyển tiền vào tài khoản cá nhân không công khai minh bạch; Theo dõi và yêu cầu công khai các khoản thu – chi; Nếu phát hiện dấu hiệu trục lợi, hãy tố giác để pháp luật vào cuộc kịp thời", luật sư Hà khuyến cáo.

×