8 thách thức lớn trong triển khai Nghị quyết 68 về Kinh tế tư nhân (Bài 6)

8 khó khăn, thách thức khi triển khai Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị (Nghị quyết 68) về Kinh tế tư nhân được các nhà nghiên cứu và phân tích tại Vietstats, dưới sự cố vấn của Chuyên gia Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright chỉ ra bao gồm:

1. Rào cản thể chế và pháp luật chưa được gỡ bỏ triệt để
2. Thiếu cam kết chính trị rõ ràng ở cấp địa phương
3. Nhận thức xã hội chưa đồng bộ, định kiến còn tồn tại
4. Chi phí không chính thức, môi trường kinh doanh chưa minh bạch
5. Khó tiếp cận các nguồn lực thiết yếu
6. Thiếu năng lực thực thi ở một số cơ quan, địa phương
7. Văn hóa kinh doanh còn hạn chế
8. Thiếu cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả thực thi

Về rào cản thế chế và pháp luật, các nhà phân tích cho rằng, mặc dù Nghị quyết 68 đã đưa ra định hướng rõ ràng về cải cách thể chế để hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân, nhưng trên thực tế, những rào cản về pháp lý và thể chế vẫn là điểm nghẽn lớn, kéo dài và phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận hành, mở rộng và cạnh tranh của doanh nghiệp.

Thực tiễn cho thấy, hệ thống pháp luật vẫn còn chồng chéo, mâu thuẫn và thiếu nhất quán giữa các luật chuyên ngành, đặc biệt là trong các lĩnh vực trọng yếu như Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Quy hoạch. Điều này gây khó khăn lớn cho doanh nghiệp trong quá trình triển khai dự án, khi một hoạt động phải tuân thủ đồng thời nhiều luật với các quy định không thống nhất, dẫn đến tình trạng “vướng chỗ này, mắc chỗ kia”, làm gia tăng chi phí tuân thủ và rủi ro pháp lý.

Nhiều điều kiện kinh doanh vẫn mang tính hình thức hoặc can thiệp quá sâu vào quyền tự chủ kinh doanh, trái với nguyên tắc “doanh nghiệp được làm những gì pháp luật không cấm”. Các điều kiện mang tính định tính, khó đo lường (như “phù hợp với quy hoạch”, “đáp ứng yêu cầu an toàn”, “có năng lực tài chính, kinh nghiệm”… mà không có tiêu chí cụ thể) vẫn tồn tại phổ biến, tạo ra dư địa cho sự can thiệp tùy tiện của cơ quan quản lý, đồng thời làm nản lòng nhà đầu tư, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp mới.

Các nhà phân tích cảnh báo, những điểm nghẽn thể chế này không chỉ làm tăng chi phí và rủi ro cho doanh nghiệp, mà còn “bóp nghẹt” động lực đổi mới sáng tạo, vì các doanh nghiệp sẽ e ngại khi phải vận hành trong môi trường pháp lý thiếu rõ ràng và khó dự đoán. Do đó, nếu không có cải cách mạnh mẽ, quyết liệt và thực chất, thì những cam kết của Nghị quyết 68 rất dễ bị “trệch hướng” hoặc rơi vào hình thức.

Thách thức lớn khác là sự thiếu nhất quán trong nhận thức và hành động giữa Trung ương và địa phương, dẫn đến tình trạng “trên quyết liệt - dưới thờ ơ”, làm suy giảm hiệu lực và hiệu quả của chính sách hỗ trợ phát triển khu vực kinh tế tư nhân.

Hiện nay, ở nhiều nơi chính sách và nguồn lực vẫn thiên lệch nghiêng về DNNN hoặc doanh nghiệp FDI, trong khi doanh nghiệp tư nhân trong nước, đặc biệt là DNNVV, lại bị xem như “đối tượng quản lý” hơn là “đối tác phát triển”. Chưa kể, sự chậm trễ trong việc cụ thể hóa Nghị quyết thành các kế hoạch hành động chi tiết, có thời hạn và phân công trách nhiệm rõ ràng cũng là điểm nghẽn đáng lo ngại.

Cũng theo các nhà phân tích, tình trạng “trên nóng - dưới lạnh” đang trở thành rào cản phổ biến. Trong khi Trung ương chủ động ban hành chính sách, luật pháp, chỉ đạo quyết liệt cải cách thể chế và hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân, thì nhiều địa phương triển khai hình thức, thiếu quyết tâm, không theo dõi sát tiến độ và hiệu quả, dẫn đến sự thiếu đồng đều trong cải thiện môi trường kinh doanh giữa các vùng miền. Điều này tạo nên sự lệch pha, mất cơ hội cải cách đồng bộ và giảm niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp vào thực thi chính sách công.

Để Nghị quyết 68 thực sự phát huy hiệu quả, cần một cam kết chính trị mạnh mẽ và rõ ràng hơn nữa từ cấp ủy, chính quyền các tỉnh, thành phố, coi việc phát triển khu vực tư nhân là trách nhiệm chính trị và là tiêu chí đánh giá năng lực điều hành kinh tế địa phương. Chỉ khi tư tưởng chỉ đạo thấm sâu đến từng cấp hành chính, được cụ thể hóa bằng hành động cụ thể và có cơ chế giám sát thực thi minh bạch, thì những định hướng đúng đắn của Nghị quyết mới có thể chuyển hóa thành kết quả cụ thể, bền vững.

Một điểm nghẽn mang tính nền tảng nhưng dai dẳng hơn cả cũng được thẳng thắn nhìn nhận là vấn đề nhận thức xã hội, bao gồm cả trong bộ máy công quyền lẫn trong dư luận, về vai trò và vị thế của kinh tế tư nhân. Đây là rào cản vô hình nhưng có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu lực của chính sách và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Dù Nghị quyết 68 đã khẳng định rõ kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế, nhưng trong thực tế, vẫn có những tư tưởng coi doanh nghiệp tư nhân là thành phần “phải quản lý chặt”, “cần kiểm soát”, thậm chí “thiếu ổn định” hoặc “bóc lột”. Cách nhìn này không những không phù hợp với kinh tế thị trường hiện đại, mà còn vô tình tạo ra rào cản tâm lý và hành vi tiêu cực trong quá trình hỗ trợ, phục vụ doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, vẫn còn tình trạng “kỳ thị ngầm” hoặc thiếu tôn trọng đối với doanh nhân, đặc biệt là những người làm giàu nhanh. Doanh nhân, thay vì được nhìn nhận như lực lượng tiên phong kiến thiết đất nước, vẫn đôi khi bị gắn với các định kiến như “chạy chọt”, “trục lợi” hoặc “làm ăn chụp giật”. Điều này khiến không ít người có năng lực, có khát vọng nhưng ngần ngại khởi nghiệp, vì lo ngại rủi ro xã hội hoặc sợ bị quy kết sai lệch về động cơ làm giàu.

Nhận thức sai lệch hoặc định kiến kéo dài sẽ làm suy yếu niềm tin, làm doanh nhân cảm thấy đơn độc, thiếu động lực phát triển bền vững, đồng thời làm chậm quá trình hình thành văn hóa khởi nghiệp, sáng tạo trong xã hội. Do đó, đi đôi với cải cách thể chế và thực thi, cần một chiến lược truyền thông và giáo dục nhận thức bài bản, đồng bộ từ Trung ương đến cơ sở, để kinh tế tư nhân và doanh nhân thực sự được nhìn nhận, tôn trọng và khích lệ đúng mức như những người tiên phong kiến tạo giá trị, góp phần vào sự nghiệp phát triển quốc gia.

Rào cản lớn nhất, gây bức xúc kéo dài và làm xói mòn niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp chính là tình trạng chi phí không chính thức và thiếu minh bạch trong hoạt động quản lý, giám sát. Dù đã có nhiều cải cách hành chính, nỗ lực minh bạch hóa thủ tục trong những năm qua, nhưng thực tiễn vẫn cho thấy doanh nghiệp còn gặp nhiều phiền hà khi tiếp cận dịch vụ công, xin cấp phép, thực hiện thanh kiểm tra, đấu thầu hoặc tiếp cận đất đai, tín dụng.

Theo các nhà phân tích, giải quyết vấn đề này không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà là một yêu cầu về cải cách thể chế, nâng cao đạo đức công vụ và xây dựng chính quyền liêm chính, phục vụ. Cần tiếp tục đẩy mạnh số hóa quy trình hành chính, tăng cường giám sát xã hội, xử lý nghiêm cán bộ nhũng nhiễu, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia góp ý, phản hồi và giám sát việc thực thi chính sách. Nếu không xử lý được căn bản tình trạng chi phí không chính thức và thiếu minh bạch, mọi nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh theo Nghị quyết 68 sẽ khó có thể tạo ra đột phá thực chất.

Bên cạnh đó, một trong những trở ngại mang tính "cổ chai" cản trở sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân là khả năng tiếp cận hạn chế đối với các nguồn lực thiết yếu như đất đai, vốn và lao động chất lượng cao – những yếu tố đầu vào then chốt cho việc mở rộng quy mô, đổi mới công nghệ và nâng cao năng suất lao động.

Khó tiếp cận các nguồn lực thiết yếu không chỉ làm doanh nghiệp chậm lớn, mà còn làm triệt tiêu động lực đổi mới sáng tạo, làm mất đi lợi thế cạnh tranh và khả năng hội nhập quốc tế. Đây là điểm nghẽn mang tính cấu trúc, đòi hỏi những cải cách thể chế căn bản, đồng thời cần sự phối hợp hiệu quả giữa Trung ương - địa phương - tổ chức tài chính - cơ sở đào tạo và chính bản thân doanh nghiệp.

Thành công của Nghị quyết 68 phụ thuộc lớn vào năng lực thực thi ở cấp cơ sở. Tuy nhiên, nhiều địa phương vẫn thiếu cả chuyên môn lẫn tư duy hành động, làm chậm tiến độ và giảm hiệu quả chính sách.

Một rào cản khác là những hạn chế nội tại trong văn hóa kinh doanh. Phát triển bền vững đòi hỏi sự chuyển biến từ bên trong – từ tư duy, đạo đức đến năng lực quản trị. Cần xây dựng thế hệ doanh nhân có khát vọng, minh bạch và sáng tạo, tạo giá trị cho xã hội.

Ngoài ra, việc thiếu cơ chế giám sát và đánh giá thường xuyên khiến nhiều chủ trương đúng đắn khó đi vào thực tế. Với Nghị quyết 68, cần sớm thiết lập hệ thống phản hồi và điều chỉnh chính sách kịp thời.

×