Thuốc Captagon, tên thương mại của thuốc kích thích tâm thần Fenethylline, được chụp ảnh sau khi phát hiện tại một cơ sở sản xuất thuốc ở thành phố Douma thuộc vùng Đông Ghouta, ngoại ô phía đông Damascus, ngày 12/12/2024. Ảnh Getty

Làm sao chuyện này lại xảy ra nhanh thế?

Một số nhà phân tích Syria, cũng như chính quyền ông Biden, đã chỉ ra rằng những người ủng hộ chính của ông Assad như Iran, Nga và Hezbollah đã "bị mất tập trung" trong những tháng gần đây. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vào tháng 9 cho biết vụ giết chết thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah là "bước ngoặt lịch sử".

Những người theo dõi chặt chẽ Syria cũng chỉ ra một yếu tố quan trọng khác đó là một viên thuốc nhỏ màu trắng có hình bán nguyệt lồng vào nhau ở một mặt - một loại thuốc tổng hợp và amphetamine rất phổ biến ở Trung Đông được gọi là Captagon.

Các chuyên gia cho biết, hoạt động buôn bán ma túy xuất phát từ Syria, nhà cung cấp Captagon lớn nhất thế giới, đã góp phần đẩy nhanh sự sụp đổ của ông Assad vì các nước láng giềng muốn ngăn chặn dòng thuốc này nên đã bỏ rơi ông.

Thuốc viên là chất kích thích tổng hợp fenethylline hoặc fenetylline, được biết đến với tên thương mại là Captagon, đã vượt qua Trung Đông trở thành một loại thuốc phổ biến. Theo Báo cáo về ma túy thế giới của Văn phòng Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm năm ngoái, "khu vực khởi hành chính của các lô hàng 'captagon'" vẫn là Syria và Lebanon, và "giả sử rằng tất cả các vụ bắt giữ amphetamine được báo cáo trong tiểu vùng đều là 'captagon', thì các vụ bắt giữ đã tăng gấp đôi từ năm 2020, đạt mức cao kỷ lục là 86 tấn vào năm 2021".

Nhà nghiên cứu về hoạt động buôn bán Captagon tại Viện nghiên cứu New Lines Caroline Rose có trụ sở tại Washington, nói với ABC News rằng loại thuốc này có lịch sử "hợp pháp" và bị hiểu sai là không nguy hiểm, và do đó không bị kỳ thị như các loại thuốc tiệc tùng như cocaine hoặc thuốc lắc. Bà cho biết nó cũng phổ biến ở các quốc gia Hồi giáo, nơi rượu bị cấm theo Kinh Qur'an.

Theo một nghiên cứu năm 2023 do Đài quan sát các mạng lưới chính trị và kinh tế, một tổ chức phi lợi nhuận nghiên cứu về tội phạm có tổ chức và tham nhũng ở Syria, Syria là quốc gia dẫn đầu thế giới về thương mại Captagon, tạo ra doanh thu ước tính 10 tỷ đô la cho quốc gia này - và ước tính 2,4 tỷ đô la mỗi năm trực tiếp cho chế độ Assad.

Một người đã để mắt rất sát sao đến hoạt động buôn bán Captagon từ Syria trong những năm gần đây là Dân biểu French Hill (Đảng Cộng hòa), một trong số hàng chục nhà lập pháp đồng bảo trợ cho Đạo luật Bảo vệ Dân sự Syria Caesar lưỡng đảng năm 2019, đề xuất áp đặt lệnh trừng phạt nặng nề đối với Assad và các đồng minh thân cận nhất của ông. Dự luật cuối cùng đã được thông qua như một phần của Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng Quốc gia năm 2020.

Sau đó, nghị sĩ Hill đã giới thiệu Đạo luật Captagon vào năm 2021, mà ông nói với ấn phẩm The New Arab vào năm 2022 là được thiết kế để "phá vỡ và triệt phá hoạt động sản xuất và buôn bán chất gây nghiện gây chết người của chế độ Assad". 

"Theo quan điểm của tôi, việc chế độ Assad chuyển sang sản xuất ma túy làm nguồn thu nhập chính là dấu hiệu cho thấy thế giới đối xử với Assad như một kẻ bị ruồng bỏ đang có hiệu quả", ông Hill nói với ABC News.

Theo bà Rose, hoạt động buôn bán Captagon đang bùng nổ là một "nền kinh tế thây ma" sinh ra từ các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt mà Mỹ và châu Âu áp đặt lên Syria và điều đó cũng làm đầy túi của chế độ Assad.

Bà Rose cho biết: "Nếu có một trường hợp hoàn hảo nào cho một quốc gia ma túy, tôi nghĩ đó là Syria, vì nước này có bộ máy an ninh và chính trị bảo vệ việc sản xuất Captagon và đưa ra lời tuyên bố trước công chúng rằng không có Captagon nhưng sau đó lại sử dụng anh trai của tổng thống, toàn bộ bộ máy an ninh và Sư đoàn Thiết giáp số 4 để thực hiện hoạt động buôn bán".

Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ và Ả Rập Xê Út ngày càng thất vọng với nỗ lực bình thường hóa quan hệ với chế độ của ông Assad, và biên giới của họ đang tràn ngập ma túy, theo báo cáo gần đây của Quỹ Carnegie.

Theo bà Rose, trong những nỗ lực đàm phán gần đây về bình thường hóa quan hệ, ông Assad đã cố gắng sử dụng quyền lực của mình đối với việc buôn bán Captagon để gây sức ép với họ, và điều này đã phản tác dụng.

"Trong nhiều cuộc thảo luận của tôi với các quan chức cấp cao ở các nước vùng Vịnh, họ nói rằng chế độ Assad đã sử dụng nó (buôn bán Captagon) như một công cụ đòn bẩy để bình thường hóa, và rằng chế độ này thường thừa nhận rõ ràng mối liên hệ của họ với hoạt động buôn bán Captagon. Đây là một chiến lược để đạt được một thỏa thuận giao dịch giữa các quốc gia vùng Vịnh và Damascus, để khuyến khích họ trả tiền cho chế độ này để đổi lấy việc giảm lượng Captagon. Và điều đó khiến các quốc gia vùng Vịnh thất vọng vì đó thực sự không phải là cách họ muốn bắt đầu các cuộc thảo luận bình thường hóa", bà Rose nói. 

"Họ tin rằng sau khi cô lập chế độ, áp dụng lệnh trừng phạt và cắt đứt quan hệ ngoại giao, chế độ phải là bên chấp nhận yêu cầu của họ, chứ không phải ngược lại", bà nói thêm.

Matthew Zweig, một chuyên gia về lệnh trừng phạt tại bộ phận vận động hành lang của tổ chức nghiên cứu Foundation for Defense of Democracies, đã chỉ ra một câu hỏi khác liên quan đến Captagon, có thể cũng đã góp phần vào sự sụp đổ của Assad.

"Câu hỏi là liệu Assad có thể kiểm soát được thương mại hay không hay là thương mại đã kiểm soát ông ta? Và câu hỏi tương tự cũng có thể được áp dụng cho chính phủ chuyển tiếp. Họ có thể kiểm soát được thương mại hay thương mại sẽ kiểm soát họ? Có rất nhiều tiền", bà Zweig nói với ABC News.

Vào Chủ Nhật, chỉ vài giờ sau khi nhóm Hồi giáo Hayat Tahrir al-Sham, hay HTS, chiếm được Damascus và lên nắm quyền, thủ lĩnh của nhóm này là Abu Mohammad al-Jolani đã đứng trước đám đông những người ủng hộ bên trong Nhà thờ Hồi giáo Umayyad lịch sử của thủ đô và tuyên bố: "Syria đã trở thành quốc gia sản xuất Captagon lớn nhất trên Trái đất, và hôm nay, Syria sẽ được thanh tẩy bởi ân sủng của Chúa."

Tương lai vẫn còn bất định ở Syria với một chính phủ chuyển tiếp mong manh. Các chuyên gia, cũng như Hill, đã truyền đạt hy vọng tới ABC News rằng Syria sẽ có thể chuyển mình sang một tương lai tốt đẹp hơn khi nền kinh tế bình thường hóa.  

×