Ký ức Hà Nội: Đồng đất Mễ Trì, những mốc lịch sử tự hào

Năm 2018, tôi mua một căn nhà nhỏ tại Mễ Trì, nơi vợ tôi sinh ra và lớn lên. Thế là tôi thành cư dân của Mễ Trì Thượng, thuộc ngõ 112, con ngõ mà người làng vẫn quen gọi Ngõ Đình, vì ngõ đi vào đình làng Thượng. Một lần ra đình, tôi đứng lặng trước nhà bia nhỏ trong khuôn viên lưu dấu trận rải thảm bằng B52 của Đế quốc Mĩ trên địa bàn Mễ Trì, tháng 12 năm 1972.

Điều đó khiến tôi chợt nhớ, giống như Khâm Thiên, mỗi năm, làng Mễ Trì vẫn có một cái giỗ chung cho những người thiệt mạng do B52, đó là ngày 14 tháng 11 âm lịch. Tấm bia nhỏ cùng vỏ quả bom hiện vật được trưng bày tại đình làng như dẫn lối để tôi tìm hiểu sâu hơn về nơi mình đang sống.

Mễ Trì từng có những ngày hào hùng cùng nhân dân Hà Nội bảo vệ Thủ đô. Khi Đế quốc Mỹ leo thang đánh phá Hà Nội, với nhiệm vụ quan trọng góp phần bảo vệ trạm phát sóng của Đài Tiếng nói Việt Nam, xã đã nhận được sự quan tâm tương xứng Thành phố và Bộ Tư lệnh Thủ đô.

Những năm ấy Mễ Trì là một xã rộng, vì thế lực lượng dân quân cũng thuộc diện đông và mạnh, dân số Mễ Trì khi ấy là 8.100 người thì lực lượng dân quân đã lên tới 850 người, tức là chiếm 11% dân số. Để đáp ứng yêu cầu đánh địch đổ bộ đường không, lực lượng dân quân Mễ Trì được trang bị một số vũ khí phòng không trong đó có cả 4 khẩu 14,5 li bốn nòng, 2 khẩu 14,5 li hai nòng, 4 khẩu 12,7 li...

Xã có đài quan sát phòng không, mỗi thôn có một chòi quan sát, sẵn sàng báo động khi có tình huống. Trên cánh đồng Sung, bên chiếc giếng đào năm xưa Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm và biểu dương công tác chống hạn năm 1958 là trận địa pháo của lực lượng dân quân tự vệ. Chính trận địa này đã lập thành tích bắn rơi chiếc máy bay F4 của không quân Mỹ ngày 8/7/1972.

Theo cuốn “Lịch sử cách mạng xã Mễ Trì”, đồng làng Mễ Trì trước đây có một đầm nước lớn, rộng đến 40 mẫu, chỗ nước sâu thì trồng sen, còn chỗ nước nông xung quanh đầm thì trồng lúa. Gạo tám thơm của làng đứng đầu về độ dẻo thơm. Có hai câu thơ về sản vật các vùng miền trong đó nhắc đến gạo Mễ Trì lưu truyền mãi đến hôm nay: Cốm Vòng, gạo tám Mễ Trì/ Tương Bần, húng Láng còn gì ngon hơn.

Tên gọi Mễ Trì từng gắn liền với việc trồng cấy ra giống lúa tám thơm nức tiếng từ những ngày xưa ấy. Tương truyền, vào đầu thế kỉ XI, khi dân làng mang gạo tám thơm tiến vua Lê Đại Hành, nhà vua thấy địa phương có giống gạo quý, thơm ngon bèn ban cho làng hai chữ Mễ Trì để biểu thị về một ngôi làng có vùng đầm trồng ra loại gạo đặc biệt.

Các cụ già trong làng kể lại rằng, thuở xưa, để có loại gạo tám thơm ngon, không lai tạp, người trồng lúa ở Mễ Trì phải rất kì công, từ chọn giống, cày cấy đến chăm sóc, thu hoạch. Ngay cả khi lúa đã chín, họ sẽ chờ ngày mưa để ra ruộng cắt lọc những bông lúa tạp có vỏ đỏ lẫn vào ruộng loại ra. Phải làm việc này khi trời mưa là bởi khi ấy vỏ lúa thấm nước ướt mới dễ phân biệt màu sắc. Nhờ thế, lúa của làng khi thu hoạch cho ra loại gạo ngon đồng nhất, nghìn hạt như một.

Những thành tích trong lao động sản xuất cùng với những thành tích trong chiến đấu bảo vệ quê hương đã khiến Mễ Trì được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND thời kỳ chống Mĩ. Tại khu vực là trận địa pháo trên cánh đồng Sung năm xưa, ngày 18/1/2016 UBND Thành phố Hà Nội đã quyết định tổ chức gắn biển Địa điểm lưu niệm sự kiện cách mạng kháng chiến Trận địa pháo Giếng Đồng Sung.

Những câu chuyện hôm qua dù có phần khuất lấp thì vẫn hiện diện đâu đó trong những vội vã của cuộc sống hiện đại. Con phố Đồng Me kéo dài qua ngõ nhà tôi về hướng Mễ Trì Hạ chính là địa danh Ao Khoang xưa, nơi 50 năm trước những vệt bom đã rải dọc ao này. Ở đây đang hiện hình một con đường mới kết nối thẳng từ đường Mễ Trì tới vòng cua khách sạn Marriott.

Qua cầu vượt Mễ Trì - Trung Văn, bên kia Đại lộ Thăng Long là khu vực Đài Phát sóng Tiếng nói Việt Nam mà dân vẫn quen gọi là Đài phát thanh Mễ Trì, là mục tiêu đánh phá chính của máy bay Mỹ những ngày tháng Chạp năm 1972.

Cánh đồng có đầm nước rộng lớn trồng sen và lúa nổi tiếng trong truyền thuyết khi xưa sau này được lựa chọn để xây dựng Trung tâm Hội nghị Quốc gia. Khi lên phương án xây dựng, ngôi miếu có tên gọi Miếu Đầm vẫn được giữ lại bảo tồn trong khuôn viên rộng lớn ấy.

Tên gọi Miếu Đầm cũng được đặt cho con đường ven Trung tâm Hội nghị, bắt qua Đại lộ Thăng Long. Trong quần thể Trung tâm Hội nghị Quốc gia trên địa bàn Mễ Trì còn nhiều công trình quan trọng khác, đó là Cung triển lãm quy hoạch quốc gia, Bảo tàng Hà Nội…

Nhiều khối nhà cao tầng của các khu đô thị hiện đại đã mọc lên xung quanh làng. Xu hướng đô thị hóa như một tất yếu khiến người làng không còn ruộng để trồng lúa nhưng người Mễ Trì vẫn giữ nghề cốm. Họ đã đặt cấy lúa ở các địa phương khác như Bắc Ninh, Phú Thọ… Nhờ thế, nhiều ngõ xóm Mễ Trì hôm nay vẫn rộn ràng tiếng tuốt lúa, cảnh các bà các chị ngồi rút rơm, giã cốm... Vào mùa, mùi rơm, mùi nếp, mùi hun chấu thơm ngọt một góc trời.

Nghĩ về khu đầm trồng lúa và trồng sen từ những ngày xa xưa ấy, rồi lại nhìn cách gói cốm của người Mễ Trì hôm nay tôi cứ cho rằng sự kết hợp lá sen với cốm đã bắt nguồn từ đó, để đến bây giờ thói quen này vẫn được duy trì như một nét văn hóa Hà Thành.

Một gói cốm bán ra, trong lót lá ráy tươi để giữ ẩm, ngoài bọc lá sen thơm, buộc bằng đôi sợi rơm nếp là sự kết hợp tuyệt vời và lắng đọng. Một sợi rơm thơm gói cả những vấn vương của ngàn năm lịch sử. Khách phương xa giở gói cốm hòa quyện những sắc xanh như bắt gặp một trời kí ức về đất văn vật đô thành, xao động cả cõi lòng lữ thứ.

Khách sạn Marriott được xây dựng cùng Trung tâm Hội nghị Quốc gia nằm ngay đầu ngõ tôi đi làm mỗi sáng. Nơi này từng đón các vị khách quốc tế quan trọng, trong đó có tới hai đời tổng thống Mỹ từng ở. Năm 2016, Tổng thống Mỹ Barack Obama trong chuyến thăm Việt Nam đã lưu trú tại đây.

Có một sự bất ngờ là trước khi rời Việt Nam vị tổng thống đã dành thời gian ghé thăm làng cốm Mễ Trì, ghi hình với đầu bếp nổi tiếng Anthony Bourdain của kênh truyền hình CNN một chương trình về ẩm thực tại ngã ba phố Đồng Me - Mễ Trì Thượng, ngay tại quán trà đá của gia đình nhà vợ tôi.

Đồng đất Mễ Trì đã trải qua những thăng trầm của lịch sử, và qua tất thảy những đau thương, mất mát giờ đây còn lại vẫn là hương cốm thơm lan tỏa trong các ngõ xóm đường làng. Những người hàng xóm của tôi vẫn ngày ngày đem cốm tỏa đi các chợ trong thành phố bán mua, đi chợ về lại đem rơm ngồi trước nhà bện thành những chiếc chổi xinh xắn quyện sánh hương đồng cỏ nội.

Dọc ngõ nhỏ nhà tôi ở, vào mỗi độ thu về, hòa trong mùi hoa sữa là hương cốm thoảng bay trong gió. Không chỉ thế, những cơn gió thổi qua làng tôi còn mang không khí thời đại, những sự dịch chuyển, nhiều điểm nhấn đã được đánh dấu, khởi phát tại các sự kiện trọng đại của Quốc gia trong khuôn viên hội nghị trên đất làng.

Từ ngôi làng nhỏ nơi tôi ở, lắng nghe trong gió sẽ cảm nhận thấy một Hà Nội của hôm qua và hôm nay, cảm nhận rõ một không khí sục sôi của những ngày đất nước đang trong sự chuyển mình cho một thời đại mới.

Mời độc giả gửi bài dự thi cuộc thi viết "Ký ức Hà Nội". Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại.

Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: [email protected] hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

Cơ cấu giải thưởng của Cuộc thi viết Ký ức Hà Nội lần thứ IV năm 2025 bao gồm: 01 giải nhất trị giá 20.000.000 đồng; 02 giải nhì, mỗi giải trị giá 10.000.000 đồng; 03 giải ba, mỗi giải trị giá 5.000.000 đồng; 05 giải khuyến khích, mỗi giải trị giá 2.000.000 đồng.

×