Núi Ba Vì, hay còn gọi là Tản Viên Sơn, từ bao đời nay đã được thiên nhiên ưu đãi ban tặng nguồn dược liệu vô cùng quý hiếm và phong phú. Với hơn 500 loài dược liệu quý và đặc hữu, vùng đất này trở thành cái nôi cho nghề thuốc Nam truyền thống của đồng bào dân tộc Dao, Mường.

Đặc biệt, người Dao ở xã Ba Vì không chỉ gìn giữ nghề thuốc quý để chữa bệnh cứu người mà còn biến nó thành con đường xóa đói giảm nghèo bền vững, mang lại cuộc sống ấm no và nâng cao vị thế cho cộng đồng.

Cả xã trồng cây dược liệu-cây thuốc Nam

Từ hàng trăm năm trước, người Dao đã đến định cư và sinh sống trên các triền núi Ba Vì. Bằng những kinh nghiệm được lưu truyền qua nhiều thế hệ, họ đã nắm bắt được đặc tính, công dụng, cũng như tỉ lệ kết hợp, pha trộn giữa các thảo dược để tạo ra những bài thuốc cổ truyền dân tộc chữa nhiều chứng bệnh. Nghề thuốc Nam không chỉ là bí quyết gia truyền mà còn là nguồn thu nhập quan trọng, mang lại kế sinh nhai cho các gia đình người Dao.

Trong căn nhà khang trang ven thôn Hợp Sơn, bà Thiệu Thị Duyên đang phân loại từng gói thuốc Nam, chuẩn bị đóng gói gửi tới khách hàng. Ở cái tuổi 70 nhưng bà Duyên vẫn nhanh thoan thoắt. Thấy chúng tôi bà Duyên hồ hởi nói: “Ở đây có nhiều bài thuốc, dược liệu quý, từ gói thuốc Nam sắc uống mát gan, hết mụn nhọn, đẹp da đến các bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh dạ dày, gan, xương khớp”.

Nói dứt lời bà Duyên cầm trên tay gói thuốc nam có nhãn mác ghi đầy đủ tên tuổi, địa chỉ người bán, công dụng của các loại dược liệu.

“Cháu mà bị nóng gan, hay uống rượu bia dùng gói thuốc này về pha nước uống hàng ngày rất tốt, da sáng, mịn, hết nóng gan. Bình thường tôi lấy 200 nghìn đồng một gói nhưng cháu xuống tận nơi thì chỉ lấy 150.000 đồng”, bà Duyên nói sau khi chúng tôi ngỏ ý muốn mua một gói thuốc Nam về uống thử.

Gia đình bà Duyên có khoảng 4ha trồng các loại cây dược liệu. Từ nhiều đời nay, các thế hệ trong gia đình nhà bà kế tục nghề thuốc Nam truyền thống. Không chỉ riêng gia đình nhà bà Duyên, nhiều thế hệ người Dao ở xã Ba Vì đã lưu giữ và phát huy các bài thuốc gia truyền chữa bệnh cứu người và hiện nay nhiều thôn đã được công nhận là làng nghề thuốc Nam truyền thống.

Gia đình ông Dương Trung Thân, thôn Hợp Sơn cũng trồng hơn 3 sào cây dược liệu và hành nghề bốc thuốc Nam. Ông kể rằng, trước đây, khi còn sống trên núi cao, hầu hết các gia đình người Dao đều biết các loại cây để chữa bệnh. Khi chuyển xuống núi sinh sống do diện tích đất canh tác ít ỏi, nghề thuốc Nam trở thành nghề đem lại nguồn thu chính cho bà con.

Người Dao chủ yếu sử dụng thân cây, cây dây leo, lá và củ để làm thuốc. Nếu trước kia các loại cây thuốc thường được dùng tươi, phơi khô, nấu nước tắm hoặc uống, thì ngày nay, thuốc được sơ chế thành nhiều loại khác nhau như: Thuốc khô, cao, thuốc nhỏ, thuốc đắp, thuốc bột...

Sản phẩm cũng được cải tiến, nâng cấp về sơ chế, đóng gói, giúp tiếp cận rộng rãi hơn với thị trường. Thuốc Nam của người Dao được sử dụng để hỗ trợ, chữa nhiều loại bệnh như xương khớp, gan, thận, dạ dày, thần kinh, bệnh ngoài da, răng miệng, và thuốc cho phụ nữ sau sinh.

Trao đổi với Dân Việt, ông Dương Trung Phong, Phó Chủ tịch UBND xã Ba Vì, huyện Ba Vì cho biết, trước năm 2015, người dân chủ yếu trồng cây dong, cây sắn, nhưng không đem lại thu nhập cao.

Nhưng sau đó được sự quan tâm của Nhà nước, người dân đã tiếp cận được các nguồn vốn từ ngân hàng, với lãi suất thấp. Nhiều nhà dân đã đầu tư nuôi bò sinh sản, mở rộng diện tích trồng cây dược liệu, phát triển nghề thuốc Nam.

Hiện nay, Xã Ba Vì có tới 98% là người Dao, 587 hộ dân tham gia trồng, thu hái, sơ chế dược liệu trên diện tích hơn 350ha; 350 hộ kinh doanh thuốc Nam phân phối khắp toàn quốc.

Nhiều hợp tác xã đã đầu tư nhà máy sản xuất thuốc Nam hiện đại, đạt tiêu chuẩn GMP, làm ra các sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe, trà thảo dược, mỹ phẩm dược liệu từ các bài thuốc cổ truyền. Việc xây dựng thương hiệu tập thể "Dược liệu và thuốc Nam Ba Vì" đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận bảo hộ toàn quốc, góp phần đẩy mạnh quảng bá sản phẩm.

Nhà khang trang, "biệt phủ" tiền tỷ ở khắp các thôn, xóm

Hiện nay, nghề thuốc nam ở xã Ba Vì đang trở thành ngành kinh tế mũi nhọn để người dân thoát nghèo. Đặc biệt là sau khi hai làng nghề thuốc nam thôn Hợp Sơn và thôn Hợp Nhất được công nhận là làng nghề truyền thống, tạo đà cho việc phát triển nghề thuốc nam, giúp người dân nơi đây thoát nghèo bền vững và chứng kiến những đổi thay kỳ diệu với nhiều ngôi nhà cao tầng mọc lên san sát.

Cơ sở hạ tầng cũng được cải thiện rõ rệt, đường trải nhựa, bê tông đã vào tận các thôn, xóm. Xung quanh các tuyến đường bê tông là những đèn điện đường được đầu tư mới, tối lên đèn sáng trưng.

Ông Dương Trung Phong, Phó Chủ tịch UBND xã Ba Vì thông tin thêm, năm 2012, tỷ lệ hộ nghèo ở xã Ba Vì chiếm khoảng 40%. Đời sống của bà con còn nhiều khó khăn, nhà cửa chủ yếu là nhà tạm hoặc nhà cấp 4 cũ kỹ, chiếm khoảng 70%. Thu nhập bình quân đầu người năm 2012 chỉ đạt 35 triệu đồng. Bà con chủ yếu trồng cây dong, cây sắn nhưng không mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Tuy nhiên, từ năm 2013, nghề thuốc Nam bắt đầu có những bước phát triển mạnh mẽ. Sự thay đổi rõ rệt đến từ việc bà con nhận được sự quan tâm của Nhà nước, tiếp cận được các nguồn vốn ưu đãi từ ngân hàng dành cho hộ nghèo, hộ cận nghèo để đầu tư sản xuất nghề thuốc Nam truyền thống.

Đặc biệt, tại địa phương đã phối hợp với Hội Đông y thành phố tổ chức các buổi dạy nghề trong ba tháng và cấp chứng chỉ, giúp bà con nông dân có kiến thức để tham gia trồng và bốc thuốc Nam. Sau khi có thu nhập, nhiều hộ còn tự đi học các lớp trung cấp, cao đẳng, thậm chí Đại học. Hiện nay, trong xã có khoảng 17 người có bằng Đại học và đang hành nghề bán thuốc Nam truyền thống.

Nhờ nghề thuốc Nam truyền thống, cuộc sống của người dân Ba Vì đã thay đổi ngoạn mục. Năm 2024, xã Ba Vì đã không còn hộ nghèo, cũng không còn hộ cận nghèo. Những ngôi nhà cấp 4 chỉ còn chiếm 50%, thay vào đó là những ngôi nhà cao tầng tiền tỷ mọc lên san sát. Thu nhập bình quân đầu người năm 2024 đã tăng vọt lên 73 triệu đồng/người.

“Trong năm 2024 và năm 2025 nhiều gia đình có điều kiện đã xây dựng những ngôi nhà cao tầng khang trang tiền tỷ. Đây cũng là thành quả và sự nỗ lực của bà con trong việc gìn giữ và phát huy mở rộng việc kinh nghề thuốc Nam truyền thống”, ông Phong chia sẻ.

Nghề thuốc Nam không chỉ mang lại thu nhập đáng kể cho các gia đình mà còn là niềm tự hào về bản sắc văn hóa của người Dao. Câu chuyện của xã Ba Vì là minh chứng rõ nét cho thấy, bằng cách phát huy giá trị bản địa, kết hợp với sự hỗ trợ từ chính quyền và đổi mới trong sản xuất, một nghề truyền thống có thể trở thành động lực mạnh mẽ giúp cả một cộng đồng vươn lên, xây dựng cuộc sống ấm no, hiện đại giữa lòng Thủ đô.

Mới đây, Sở Du lịch Hà Nội đã phối hợp với UBND huyện Ba Vì xây dựng mô hình du lịch cộng đồng tại thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì. Mô hình này không chỉ giúp phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số mà còn khai thác tiềm năng làng nghề, các giá trị văn hóa truyền thống. Du khách có thể trải nghiệm hành trình chăm sóc sức khỏe từ thiên nhiên và tìm hiểu văn hóa của người Dao Quần chẹt, góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị cây thuốc Nam của người Dao.

×