Cơ hội lớn biến "dấu chân carbon" thành nguồn thu nhập mới cho nông dân trồng lúa

PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết như vậy khi trao đổi với PV Dân Việt về cơ hội phát triển thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam, cũng như làm thế nào để người nông dân có thể tạo được tín chỉ carbon từ ruộng lúa của mình.

Ông Thọ cho biết, các tổ chức quốc tế thời gian qua đã có nhiều chương trình hỗ trợ về tín chỉ carbon, Việt Nam chúng ta mất 10 năm tạo tín chỉ carbon trong lĩnh vực lâm nghiệp, tức là triển khai thí điểm ở 6 tỉnh khu vực Bắc Trung Bộ từ 2014-2022, đến năm 2023 mới công bố bán được 10,5 triệu tín chỉ đầu tiên trị giá 51,5 triệu USD.

"Chúng ta mất một thời gian rất dài, 1ha thu về được 5 USD tín chỉ carbon thôi. Song điều đó không làm cho chúng ta bỏ qua cơ hội của thị trường các bon đang ngày càng hấp dẫn. Đặc biệt là một thỏa thuận vừa được thông qua tại COP29, các nước giàu cam kết cung cấp 300 tỷ USD mỗi năm cho các nước nghèo đến năm 2035 để giúp họ đối phó với những tác động ngày càng thảm khốc của cuộc khủng hoảng khí hậu. Do vậy, chúng ta có nhiều cơ hội để phát triển thị trường tín chỉ carbon" - ông Thọ thông tin.

Theo đó, số tiền nói trên sẽ được chuyển đến các quốc gia nghèo đói và dễ bị tổn thương để giúp họ đối phó với thời tiết cực đoan ngày càng khắc nghiệt và chuyển đổi nền kinh tế sang năng lượng sạch.

Trong bối cảnh toàn cầu đang vật lộn với biến đổi khí hậu, việc giảm phát thải khí nhà kính đã trở thành mệnh lệnh sống còn. Nông nghiệp, đặc biệt là ngành trồng lúa nước, vốn được xem là một trong những nguồn phát thải khí methane (CH4) đáng kể, nay đứng trước một cơ hội lịch sử: Biến "dấu chân carbon" thành nguồn thu nhập mới cho người nông dân thông qua thị trường tín chỉ carbon.

Việt Nam là cường quốc xuất khẩu gạo, với những vùng châu thổ trù phú như ĐBSCL và Đồng bằng sông Hồng có thể nói đang nắm giữ tiềm năng to lớn để khai thác "mỏ vàng" này, khi nó mang lại lợi ích kép: Bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống nông dân. Đồng thời đây cũng là minh chứng cho cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững và đóng góp vào nỗ lực chung của quốc tế.

Với diện tích canh tác lúa hàng triệu ha, nếu chỉ cần một phần diện tích này chuyển đổi sang mô hình sản xuất lúa gạo phát thải thấp, lượng tín chỉ carbon tạo ra sẽ là một con số ấn tượng. Theo tính toán sơ bộ của các chuyên gia, mỗi hecta lúa áp dụng biện pháp canh tác giảm phát thải có thể giảm từ 5-10 tấn CO2 tương đương mỗi năm.

Các nhóm biện pháp gồm: Tưới nước ngập - khô xen kẽ (AWD), canh tác lúa cải tiến (SRI), mô hình “3 giảm 3 tăng”, "1 phải 5 giảm”, quản lý tổng hợp dịch hại (IPM), đưa rơm rạ khỏi đồng ruộng...

"Thực tế hiện nay, giá trị kinh tế từ nghề trồng lúa của nông dân còn thấp, chỉ đủ ăn và đảm bảo an ninh lương thực, nhưng nếu áp dụng công nghệ sản xuất lúa chất lượng cao phát thải thấp một cách đồng bộ, chắc chắn tương lai đem lại hiệu quả vô cùng lớn" - PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ khẳng định.

Cũng theo PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Việt Nam đang chuẩn bị ký kết với Singapore bán tín chỉ carbon. Trên thị trường tự nguyện hiện nay, 1 tín chỉ carbon chỉ có giá vài USD nhưng khi đưa vào thị trường lớn, tuân thủ kết nối thị trường quốc tế thì giá có thể tăng lên 20-30 USD cho một tín chỉ.

Thậm chí, những nước giàu có và quan tâm tới kinh tế xanh như Thụy Sĩ, họ bán 150 USD cho 1 tín chỉ carbon cho nên họ sẵn sàng bỏ ra 40-50 USD mua tín chỉ này của Việt Nam.

Nhiều mô hình thành công và "tham vọng" từ Đề án 1 triệu ha lúa

Theo tiết lộ của PGS.TS.Nguyễn Đình Thọ, thời gian qua ông đã cùng các chuyên gia, ngành nông nghiệp một số địa phương hướng dẫn nông dân thực hiện một số biện pháp canh tác để giảm phát thải khí nhà kính trong trồng lúa, bước đầu thu được kết quả tốt và đã hỗ trợ một số địa phương đăng kí thành công tín chỉ carbon.

"Chúng tôi hướng dẫn nông dân trồng lúa ở Nghệ An dùng một ống nhựa để đo lượng nước trong quá trình canh tác, giảm sử dụng nước tưới cho ruộng lúa, nhờ đó sâu hại giảm đi, chi phí giảm mà chất lượng tốt hơn. Giải pháp này không có gì phức tạp, Hội Nông dân các địa phương có thể hướng dẫn bà con thực hiện ngay, tạo ra tín chỉ carbon hiệu quả" - ông Thọ cho biết.

Nhận thấy tầm quan trọng của việc giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp, vụ xuân năm 2024, tỉnh Thanh Hóa cũng đã thực hiện mô hình trồng lúa giảm phát thải đầu tiên tại xã Yên Phong, huyện Yên Định, trên diện tích 90,4ha.

Kết quả bước đầu thu được tại mô hình khá ấn tượng: Lượng khí thải giảm 4,84 tấn CO₂/ha (tương ứng 4,84 tín chỉ carbon), chi phí sản xuất giảm 5–10%, tiết kiệm nước tưới và năng suất tăng khoảng 10% so với ruộng đối chứng. Trên cơ sở này, đầu năm 2025, tỉnh Thanh Hóa ký kết hợp tác với Công ty Faegre (Nhật Bản), đánh dấu bước kết nối với thị trường tín chỉ carbon quốc tế.

Dự án đặt mục tiêu mở rộng diện tích trồng lúa phát thải thấp lên 50.000ha vào năm 2030, bắt đầu từ 200ha trong năm 2025.

Ở quy mô quốc gia, các tỉnh ĐBSCL đang hưởng ứng tích cực và thực hiện trên diện rộng Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030". Đây là một trong những chương trình "tham vọng" và cụ thể nhất của Chính phủ, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì.

Mục tiêu của đề án không chỉ là giúp nông dân tăng lợi nhuận, giảm chi phí, nâng cao chất lượng hạt gạo mà còn giảm đáng kể lượng phát thải khí nhà kính, hướng tới việc tạo ra tín chỉ carbon để bán. Ngân hàng Thế giới (WB) đã cam kết hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho đề án này, dự kiến chi trả cho khoảng 10 triệu tín chỉ carbon từ diện tích lúa thuộc đề án trong giai đoạn đầu. Hiện, các tỉnh tham gia đề án đang tích cực xây dựng kế hoạch chi tiết, đào tạo nông dân và thiết lập hệ thống MRV (công cụ đo đạc, thẩm định lượng phát thải khí nhà kính).

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để nông dân trồng lúa thực sự hưởng lợi từ tín chỉ carbon thì vẫn còn nhiều thách thức.

Qua tiếp xúc và gặp gỡ nông dân tham gia mô hình trong Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao gắn với giảm phát thải, TS. Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL cho biết, phần lớn bà con nông dân đều rất phấn khởi về kết quả và mong muốn tiếp tục tham gia thực hiện mô hình. Tuy nhiên, nếu mở rộng ra quy mô lớn thì khó khăn hiện rõ ở chỗ thiếu máy móc để thực hiện gieo sạ; hệ thống tưới tiêu còn chưa đồng bộ, khó khăn khi thực hiện trong vụ mưa và việc bao tiêu lúa và tín chỉ carbon cần có sự minh bạch và rõ ràng hơn.

Diện tích trồng lúa ở một số nơi còn rời rạc, với nhiều hộ trồng lúa nhỏ lẻ tham gia. Trong khi việc đo đếm chính xác lượng giảm phát thải đòi hỏi công nghệ, nhân lực có chuyên môn và chi phí đầu tư ban đầu không nhỏ. Cần có một hệ thống MRV minh bạch, được quốc tế công nhận.

Một số địa phương khi triển khai mô hình mới quá quan tâm đến việc tạo và bán tín chỉ carbon, thay vì tập trung cho canh tác bền vững, giảm chi phí sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân - đây mới là yêu cầu cốt lõi của Đề án 1 triệu ha lúa.

Do đó, TS. Trần Ngọc Thạch kiến nghị cần tăng cường tuyên truyền và tập huấn để các đối tượng tham gia Đề án nắm rõ ý nghĩa và tuân thủ đúng quy trình sản xuất lúa, đảm bảo tính bền vũng của mối liên kết trong sản xuất và tiêu thụ lúa gạo.

Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần hoàn thiện khung pháp lý rõ ràng về quyền sở hữu, chia sẻ lợi ích từ tín chỉ carbon, đảm bảo người nông dân phải là đối tượng hưởng lợi chính.

Tín chỉ carbon là thuật ngữ chung cho tín chỉ có thể kinh doanh hoặc giấy phép đại diện cho 1 tấn carbon dioxide (CO2) hoặc khối lượng của một khí nhà kính khác tương đương với 1 tấn CO2. Việc mua bán sự phát thải khí CO2 hay mua bán carbon trên thị trường được thực hiện thông qua tín chỉ, trong đó một tín chỉ carbon sẽ tương đương với một tấn khí CO2.

×