Nga hiện đang làm việc để tạo ra một "hệ thống tài chính và tiền tệ vòng kép"

Gần đây, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã leo thang cuộc chiến địa kinh tế giữa đất nước ông và phương Tây, bằng cách đình chỉ giao khí đốt cho Ba Lan và Bulgaria, với lý do hai nước này từ chối thanh toán bằng đồng rúp của Nga.

Maximilian Hess - Nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại và là nhà tư vấn về Rủi ro Chính trị có trụ sở tại London khẳng định, động thái này bị phương Tây coi là "hành động tống tiền", nhưng một lần nữa chứng tỏ niềm tin của Putin rằng vị thế nước xuất khẩu hàng hóa của Nga sẽ giúp nước này có thể chống chọi và chống lại các lệnh trừng phạt tê liệt áp đặt lên nền kinh tế của nước này kể từ khi xâm lược Ukraine. Tuy nhiên, trên thực tế, động thái của Putin chẳng khác gì việc dí dao vào một cuộc đấu súng.

Quyết định đình chỉ việc cung cấp khí đốt cho hai quốc gia châu Âu không chỉ không củng cố được nền kinh tế Nga mà còn làm gia tăng đáng kể thiệt hại kinh tế dài hạn của Điện Kremlin. Nhưng để hiểu tại sao động thái của Putin sẽ không mang lại kết quả như mong muốn, trước tiên chúng ta cần xem xét động cơ thực hiện của ông ấy.

Các biện pháp trừng phạt đã cắt Nga khỏi nguồn dự trữ ngoại hối trị giá hàng trăm tỷ đô la, hàng hóa nhập khẩu của Nga đang giảm dần và các công ty phương Tây đang rút khỏi Nga hoặc "tự xử phạt" bằng cách từ chối bán hàng hóa ở đó.

Tuy nhiên, Putin vẫn có ấn tượng rằng ông có thể giành chiến thắng trong cuộc chiến kinh tế đang được tiến hành sau cuộc chiến tại Ukraine. Nhìn bề ngoài, có vẻ như có một số lý do giải thích cho sự tự tin mà nhà nước Nga thể hiện: đồng rúp đã phục hồi nhiều hơn giá trị so với trước khi các lệnh trừng phạt được đưa ra, đạt mức cao nhất trong hai năm so với đồng Euro vào ngày 27 tháng 4, và Nga đã một lần nữa tăng tỷ lệ nắm giữ ngoại tệ của mình do giá hydrocacbon cao ngất trời.

Tất nhiên, tất cả những điều này đều cho thấy tình trạng thực tế của nền kinh tế Nga. Trước hết, sự gián đoạn chuỗi cung ứng do các lệnh trừng phạt gây ra đang làm tê liệt năng lực sản xuất của Nga. Ví dụ, vào tháng 3, sản lượng xe du lịch trong nước đã giảm tới 72%. Hơn nữa, sự giàu có của Nga ở nước ngoài đang ngày càng bị đe dọa, và sự phục hồi tỷ giá hối đoái được đánh giá cao chỉ đạt được nhờ các biện pháp kiểm soát vốn chặt chẽ.

Ngân hàng Trung ương Nga và các cố vấn của Putin trong các bộ tài chính và kinh tế biết rằng, đồng rúp duy trì giá trị của nó phụ thuộc rất lớn vào giá hydrocacbon và sự kiểm soát của nhà nước Nga đối với hoạt động giao dịch. Họ cũng cảnh giác về việc thanh khoản của đồng rúp đã giảm đi bao nhiêu do các lệnh trừng phạt hiện có đối với hệ thống ngân hàng của Nga. Khi cuộc chiến tàn bạo của Putin đối với Ukraine tiếp tục, các lệnh trừng phạt dự kiến sẽ mở rộng. Washington đã cảnh báo rằng, họ vẫn có thể cắt bỏ hoàn toàn khả năng chuyển đổi của đồng rúp và không có nhu cầu đáng kể của phương Tây đối với đồng rúp.

Đây chính là lý do tại sao Putin ra lệnh cho các công ty khí đốt châu Âu trả tiền cho khí đốt tự nhiên mà họ mua từ Nga bằng đồng rúp. Các khoản thanh toán cho khí đốt bằng đồng nội tệ sẽ để ngỏ khả năng chuyển đổi của đồng rúp - điều mà Điện Kremlin rất cần do giá dầu khó có thể tiếp tục tăng cao như vậy vĩnh viễn.

Hiện tại, hệ thống tài chính toàn cầu hoạt động dựa trên đồng đô la Mỹ và Điện Kremlin nhận thức được điều này. Nhưng Thư ký Hội đồng Bảo an Nga Nikolai Patrushev cho biết trong một cuộc phỏng vấn ngày 26 tháng 4 với truyền thông nhà nước rằng, Nga hiện đang làm việc để tạo ra một "hệ thống tài chính và tiền tệ vòng kép", trong đó đồng rúp sẽ được hỗ trợ bởi cả vàng và hàng hóa "để đặt đồng rúp tỷ giá hối đoái phù hợp với sức mua thực tế ngang giá". Nga buộc châu Âu trả tiền mua khí đốt bằng đồng rúp chỉ là một phần trong kế hoạch lớn này.

Nỗ lực này ít có khả năng thành công hơn trong tình trạng suy sụp về mặt tư tưởng của Putin. Putin đang vũ khí hóa nguồn cung cấp khí đốt của đất nước mình, và bỏ qua lợi nhuận có thể kiếm được bằng cách ngừng giao ngay cho Ba Lan và Bulgaria - những nước đã từ chối gia hạn hợp đồng - để chứng tỏ mức độ nghiêm túc từ nhu cầu đồng rúp của ông.

Một số công ty khí đốt châu Âu đã đầu tư vốn - bốn công ty khí đốt châu Âu được cho là đã thực hiện thanh toán bằng đồng rúp, và những công ty khác đang chuẩn bị làm như vậy, bao gồm ENI của Ý, bất chấp cảnh báo của Liên minh châu Âu.

Đây có thể coi là một chiến thắng của Nga. Nhưng ngay cả khi sự thống nhất của EU sụp đổ về vấn đề này, và các khoản thanh toán bằng khí đốt đảm bảo rằng khả năng chuyển đổi của rắc rối vẫn còn nguyên giá trị hiện tại, thì Putin vẫn đang chơi quá tay.

Trước đây, Matxcơva đã nhận được nhiều lời khen ngợi vì đã hành động ít mang tính chính trị hơn đối với thị trường cung ứng và giá cả của châu Âu trước khi cuộc chiến diễn ra tại Ukraine. Nó đã chứng kiến những cải cách có lợi của EU, các phán quyết của tòa án trọng tài và tự do hóa thị trường. Dự án đường ống dẫn khí đốt biển Baltic Nord Stream 2 được thiết kế để tăng gấp đôi dòng khí đốt của Nga trực tiếp đến Đức đã được tiến hành. Tuy nhiên, cuộc chiến tại Ukraine đã thay đổi tất cả và Berlin đã hủy bỏ các dự án đường ống khí đốt với Nga.

Putin đang cho người châu Âu thấy rằng, sự phụ thuộc lẫn nhau giữa Nga và phương Tây đã thất bại như một chiến lược

Tất nhiên, châu Âu sẽ vẫn phụ thuộc vào khí đốt của Nga trong ít nhất một đến hai năm tới. Nhưng các hành động của Putin đã thúc đẩy một cuộc tìm kiếm các giải pháp thay thế - bao gồm cả Đường ống Baltic nối Na Uy và Ba Lan, dự kiến sẽ được cạnh tranh vào cuối năm nay.

EU có thể tăng cường nhập khẩu Khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) từ các nguồn khác ngoài Nga gần 70 tỷ mét khối trong năm nay - đạt hơn 40% so với những gì họ nhận được từ Nga. Tối đa hóa sản lượng tại các mỏ khí Groningen của Hà Lan và hợp tác với Azerbaijan và Algeria (cũng như Thổ Nhĩ Kỳ và Maroc, nơi chạy các đường ống quan trọng) có thể giúp giải quyết thêm tình trạng thiếu hụt.

Trước chiến tranh Ukraine, châu Âu có rất ít động lực để nhanh chóng giảm bớt sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga. Nhưng chính những hành động của Putin - đầu tiên là cuộc chiến tại Ukraine bất hợp pháp và sau đó là vũ khí hóa công khai xuất khẩu khí đốt - đã tạo ra ý chí chính trị để giải quyết vấn đề này.

Putin đang dạy người châu Âu rằng sự phụ thuộc lẫn nhau giữa Nga và phương Tây đã thất bại như một chiến lược. Nhưng nền kinh tế Nga vẫn là một con ngựa nhỏ, phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu, và đang bị mắc kẹt trong việc phản ứng với các lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Một bài học cho Putin có thể được tìm thấy trong cái được gọi là "Định luật Healey"

Một bài học cho Putin có thể được tìm thấy trong cái được gọi là "Định luật Healey" (được đặt theo tên của Denis Healey, thủ tướng Anh, người từng trải qua khó khăn trong việc thiết lập lại tài chính của một quốc gia khi ông đàm phán với IMF Bailout vào năm 1976): "Hãy tuân theo quy tắc của hố; nếu bạn đang ở trong nó, hãy ngừng đào bới".

Đối với châu Âu, định luật Healey có một hệ quả áp dụng: "Khi đối thủ của bạn ở trong một hố, tại sao bạn lại muốn lấy xẻng của anh ta? Putin có thể đã ghi được một chiến thắng ngắn hạn, nhưng ông ấy đang đào mồ chôn nền kinh tế Nga".

Điện Kremlin chớp thời cơ đầu tiên trong cuộc chiến địa kinh tế ở Ukraine

Xung đột địa kinh tế đang diễn ra giữa Nga và phương Tây là một cuộc xung đột phức tạp. Cả hai bên đều tự tin khẳng định mình có thế thượng phong. Nhưng nhìn vào các bằng chứng một cách khách quan, rõ ràng là Điện Kremlin đang ngày càng cạn kiệt các đòn bẫy.

Vào ngày 29 tháng 4, Bộ Tài chính Nga thông báo rằng họ sẽ trả khoảng 650 triệu đô la cho các chủ nợ nước ngoài đối với hai Trái phiếu Châu Âu (Eurobonds) quá hạn. Và bằng cách thực hiện các khoản thanh toán trước khi thời gian ân hạn của trái phiếu hết hạn vào ngày 4 tháng 5, Điện Kremlin đã tránh rơi vào tình trạng vỡ nợ có chủ quyền.

Nhìn bề ngoài, đây có thể là một chiến thắng cho Nga. Nhưng trên thực tế, động thái này là một hành động đáng xấu hổ đối với Vladimir Putin.

Trước ngày đáo hạn chính thức của trái phiếu vào ngày 4 tháng 4, Điện Kremlin thông báo rằng họ sẽ mua lại trái phiếu bằng đồng rúp - và trả tiền cho những người từ chối chấp nhận mua lại bằng đồng rúp. Gần 75% trái chủ (gần như chắc chắn là tất cả trong nước) đã đồng ý với các điều khoản mới.

Được khuyến khích, Điện Kremlin vào ngày 6 tháng 4 thông báo rằng, họ cũng đang gửi đồng rúp vào các tài khoản được thiết lập cho các trái chủ khác ngoài nước Nga. Các Ủy ban Quyết định Phái sinh Tín dụng đánh giá đây là một sự kiện "có khả năng không trả nợ được", phán quyết rằng Nga sẽ rơi vào tình trạng vỡ nợ nếu không khắc phục được tình hình trước thời hạn ngày 4 tháng 5 nói trên.

Đáp lại, các quan chức Nga cáo buộc phương Tây cố gắng buộc Nga rơi vào tình trạng vỡ nợ bằng cách hạn chế khả năng tiếp cận nguồn dự trữ ngoại tệ của nước này. Tuy nhiên, Bộ Tài chính Mỹ, cơ quan giám sát các lệnh trừng phạt đã nói rõ rằng, các lệnh trừng phạt không ngăn cản Nga thanh toán bằng các khoản tiền mà nước này kiếm được từ việc bán dầu và khí đốt đang diễn ra.

Quyết định gần đây của Nga trong việc thanh toán trái phiếu bằng ngoại tệ cho phép nước này bảo đảm an toàn trước của các khoản nợ và vụ kiện khác, vốn có thể dẫn đến vỡ nợ và làm người dân Nga nghèo hơn.

Tuy nhiên, động thái này cũng khiến Điện Kremlin rơi vào tình thế cực kỳ "đạo đức giả" và bối rối. Cuối cùng, những gì Putin làm là trả nợ cho các trái chủ trong nước bằng đồng rúp, số tiền mà họ không thể tự do chuyển đổi thành ngoại tệ để chi tiêu ở nước ngoài. Và trả đầy đủ cho các chủ nợ nước ngoài bằng đô la. Có thể thấy, hầu như đây không phải là một kỳ tích đáng được khen ngợi.

Để đạt được điều này, Putin có thể đã khai thác mức ngoại tệ kỷ lục mà Nga tích lũy được thông qua việc bán dầu và khí đốt kể từ khi bắt đầu cuộc chiến tại Ukraine. Và có vẻ như, chẳng bao lâu nữa Nga cũng có thể mất đi khoản thu nhập cốt yếu đó.

Kho dự trữ ngoại tệ của Nga sẽ không tiếp tục tăng mãi do chi phí chiến tranh phải gánh chịu và thị trường dầu khí bị điều chỉnh lại. Và bây giờ, Nga cũng đứng trước bờ vực mất đi một khách hàng chủ chốt

Vào ngày 4/5, Liên minh châu Âu đã đề xuất kế hoạch loại bỏ dần việc mua dầu của Nga. Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CRE), kể từ khi bắt đầu cuộc chiến vào ngày 24 tháng 2 cho đến thời điểm viết bài, Nga đã kiếm được 22 tỷ USD từ việc bán dầu mỏ cho EU. Thu nhập kỷ lục này một phần là do giá hydrocacbon cao do chiến tranh gây ra. Tuy nhiên, kho dự trữ ngoại tệ của Nga sẽ không tiếp tục tăng mãi do chi phí chiến tranh phải gánh chịu và thị trường dầu khí điều chỉnh lại. Và bây giờ, Nga cũng đứng trước bờ vực mất đi một khách hàng chủ chốt.

Gói các biện pháp trừng phạt mới của khối EU cũng bao gồm lệnh cấm vận chuyển dầu của Nga, bất kể nó được vận chuyển ở đâu. Đây chắc chắn là một biện pháp không thể thực hiện được, vì các công ty vận tải biển được thành lập bên ngoài khối có thể tránh được. Tuy nhiên, gói trừng phạt cũng sẽ cấm cung cấp dịch vụ bảo hiểm cho việc vận chuyển đó. Điều này khó trốn tránh hơn rất nhiều, do thị trường bảo hiểm vận chuyển đang bị thống trị bởi các công ty EU, Canada và Hoa Kỳ.

Trong trường hợp có bất kỳ nghi ngờ nào về mức độ tiếp xúc của lĩnh vực vận tải biển với các lệnh trừng phạt của phương Tây, người ta chỉ cần nhìn vào hành động của công ty vận tải nhà nước Nga Sovcomflot. Vào ngày 3 tháng 5, ấn phẩm chuyên ngành hàng hải Lloyd's List tiết lộ rằng, Sovcomflot đang tìm cách bán ít nhất 40 tàu từ đội tàu 121 chiếc của mình trước khi giấy phép hạ thủy hết hạn và nó sẽ bị trừng phạt hoàn toàn vào ngày 15 tháng 5 tới đây.

Nếu Sovcomflot không huy động đủ tiền mặt để giải quyết các khoản nợ của mình trước đó, công ty này sẽ rơi vào tình trạng vỡ nợ và các chủ nợ sẽ đuổi theo công ty vận tải tàu này. Cũng giống như nhà nước Nga, các doanh nghiệp Nga vẫn lo sợ về việc các chủ nợ phương Tây đàn áp khi không trả được nợ.

Rõ ràng vẫn còn một số cuộc chiến kinh tế ở Nga, nước đang sử dụng việc bán khí đốt của mình cho châu Âu để cố gắng đảm bảo rằng đồng rúp vẫn có thể chuyển đổi ngay cả khi các lệnh trừng phạt được thắt chặt hơn nữa.

Điện Kremlin có khả năng sẽ cắt đứt các quốc gia EU và các công ty khác từ chối tuân thủ nhu cầu khí đốt đổi lấy rúp, như đã có với Ba Lan và Bulgaria. Nhưng việc bán khí đốt cho châu Âu thậm chí còn là một nguồn thu quan trọng hơn của Điện Kremlin. Việc thay thế đường ống rất tốn kém và các biện pháp trừng phạt vận chuyển nêu trên cũng được áp dụng đối với hàng hóa khí tự nhiên hóa lỏng (LNG). Thế nên, Châu Âu nên chuẩn bị cho cuộc phản đòn vô tội vạ của Putin. Trước mắt, Phương Tây đang chiến thắng trong cuộc chiến địa kinh tế, nhưng Điện Kremlin sẽ phản đòn mạnh tay trong khi các vũ khí đòn bẫy kinh tế của Nga cũng đang ngày càng cạn kiệt.

Chiến tranh của Nga kiểm tra dũng khí đạo đức của châu Âu cũng như nền kinh tế của lục địa này

EU nên quản lý chi phí kinh tế cho cuộc chiến của Vladimir Putin như thế nào? Điều đó không giống với việc giảm thiểu những chi phí đó. Đây là một cuộc chiến, một cuộc chiến mà tương lai của châu Âu, có lẽ của chính nền dân chủ sẽ phụ thuộc vào nó. Nếu chúng ta nghĩ về câu hỏi này, chúng ta cần một khung phân tích. Olivier Blanchard, cựu kinh tế trưởng của IMF, và Jean Pisani-Ferry cung cấp điều đó trong một bài báo gần đây. Họ liệt kê ba thách thức:

Thứ nhất, "Làm thế nào tốt nhất để sử dụng các biện pháp trừng phạt để răn đe Nga, đồng thời hạn chế các tác động tiêu cực đến nền kinh tế EU";

Thứ hai, làm thế nào để đối phó với việc cắt giảm thu nhập thực tế do tăng chi phí nhập khẩu năng lượng;

Và thứ ba, làm thế nào để quản lý lạm phát gia tăng gây ra bởi giá năng lượng và thực phẩm cao hơn, vốn là nguyên nhân dẫn đến lạm phát gia tăng thời hậu Covid. Không cần phải nói, bất kỳ phân tích nào như vậy cũng chỉ là tạm thời.

Về tác động của các lệnh trừng phạt đối với Nga, hãy xem xét một bình luận gần đây của Rystad Energy: "Bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây, doanh thu từ thuế của Nga sẽ tăng lên hơn 180 tỷ USD trong năm nay do giá dầu tăng đột biến. Con số này cao hơn lần lượt là 45% và 181% so với năm 2021 và 2020". Nhưng điều này cũng không phủ nhận những thiệt hại do các lệnh trừng phạt gây ra: IMF dự báo nền kinh tế Nga sẽ suy giảm 8,5% trong năm nay. Nhưng nó có nghĩa là giá cao hơn bù đắp cho việc giảm khối lượng. Người tiêu dùng thì đang đau khổ, nhưng Nga cũng đang lấy nó tài trợ cho cuộc xâm lược Ukraine. Vì vậy, có thể thấy đây là chính sách không đáng để ngưỡng mộ.

Mục đích ít nhất phải là giảm doanh thu mà Nga nhận được từ xuất khẩu năng lượng chứ không phải tăng. Một số nhà kinh tế đã xem xét điều này có thể đòi hỏi những gì. Bảy điểm xuất hiện từ các phân tích của họ.

Thứ nhất, mức độ dễ bị tổn thương của EU đối với Nga, bởi khí đốt quan trọng hơn dầu, vì khí đốt phụ thuộc nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng cố định tại Châu Âu. Điều đó khiến việc đa dạng hóa hoạt động bán hàng của Nga (mặc dù cả việc mua hàng của EU) cũng sẽ trở nên khó khăn hơn.

Thứ hai, cách hiệu quả nhất để giảm doanh thu cho Nga không phải là cấm vận mà là thuế trừng phạt hoặc thuế quan, điều này sẽ làm thay đổi "tiền thuế mua năng lượng của Putin" cho người tiêu dùng.

Thứ ba, việc áp đặt thuế quan sẽ tạo ra doanh thu có thể được sử dụng để giúp những người đang bị thiệt hại về thu nhập thực tế hiện tại.

Thứ tư, một mình EU áp thuế đối với hàng hóa xuất khẩu của Nga sẽ đạt được nhiều lợi nhuận hơn đối với khí đốt, do khó khăn hơn trong việc đa dạng hóa xuất khẩu khí đốt.

Thứ năm, các biện pháp trừng phạt thương mại sẽ hiệu quả hơn khi số lượng quốc gia tham gia càng nhiều.

Thứ sáu, người ta có thể mở rộng các biện pháp trừng phạt đối với dầu mỏ bằng cách đặt ra các biện pháp trừng phạt đối với ngành vận tải tàu biển.

Cuối cùng, chi phí của các biện pháp như vậy đối với Nga sẽ là bội số lớn so với chi phí đối với EU và các đồng minh gánh chịu. Nhưng để đạt được sự đồng thuận về các biện pháp hiệu quả này là rất khó, nhưng nó cũng rất quan trọng.

Tác động chiến tranh Nga-Ukraine: Liệu cuộc khủng hoảng dầu mỏ kiểu 1970 có tái diễn?

Kiểm soát giá dầu là một thảm họa trong những năm 1970. Vẫn không thể có lý do chính đáng để điều đó xảy ra thêm lần nữa. Nếu ai đó muốn hạn chế lợi nhuận thu được, thì tốt hơn là nên đánh thuế chúng.

Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), giá dầu đang tăng do cuộc chiến ở Ukraine và các lệnh trừng phạt đối với Nga, nhưng cuộc khủng hoảng năng lượng những năm 1970 sẽ không có khả năng xảy ra nữa vì thế giới hiện phụ thuộc ít hơn vào dầu mỏ.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) còn cho biết rằng, sự phụ thuộc vào dầu mỏ thấp hơn có thể cách ly nền kinh tế toàn cầu khỏi những đợt đột phá giá lớn đã xảy ra vài thập kỷ trước. Từ năm 1973 đến 1974, giá dầu thô đã tăng gần 300% do căng thẳng địa chính trị, khiến lạm phát tăng cao và tăng trưởng kinh tế chậm lại.

Đây là một cú sốc kinh tế đáng kể, nhưng nó mang tính chính trị và đạo đức nhiều hơn, cơ hội là để chuộc lỗi lịch sử, Nga không được thắng thế

Kết luận mà Martin Wolf- nhà bình luận kinh tế trưởng của tờ Financial Times rút ra từ những phân tích trên là chiến tranh là một cú sốc kinh tế đáng kể, nhưng nó mang tính chính trị và đạo đức nhiều hơn. Một cuộc xung đột tàn bạo đã đến với châu Âu thuộc loại chưa từng thấy kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, và thậm chí là nơi mà một số hành động tàn bạo tồi tệ nhất đã xảy ra. Đối với Đức nói riêng, đó là thời điểm thách thức và cũng là cơ hội. Thách thức là bảo vệ nền văn minh tự do của châu Âu. Cơ hội là để chuộc lỗi lịch sử. Nga không được thắng thế. Đây là điều quan trọng nhất. Thực sự sẽ có đau đớn. Nhưng nó phải hình thành vì một nguyên nhân lớn hơn nhiều.

Huỳnh Dũng  -Theo Aljazeera/FT/ Zawya

×