Theo ông Đỗ Quý Doãn đánh giá, loạt bài Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp của nhà báo Hoàng Sơn và nhóm tác giả Báo Nông thôn Ngày/Dân Việt được Ban Biên tập Báo NTNN lúc đó chỉ đạo, tổ chức thực hiện rất công phu và đầy bản lĩnh.

“Tác phẩm này đoạt giải A Giải Báo chí Quốc gia 2007 là kết quả của quá trình cân nhắc kỹ lưỡng từ Hội đồng Giải Báo chí Quốc gia, đồng thời thể hiện sự công nhận đối với những tác phẩm có chất lượng cao, có đậm chất "chiến đấu" và tác động lớn trong đời sống và xã hội.

Sau gần 20 năm, dù đã có nhiều giải A Báo chí Quốc gia được trao trên nhiều thể loại và chủ đề khác nhau, song tôi vẫn nhớ rất rõ và ấn tượng đặc biệt về tác phẩm "Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp" vì sự tương tác hiệu quả nhanh chóng với cơ quan nhà nước và kết quả được duy trì lâu dài, chứ không chỉ có ý nghĩa thời sự lúc đó mà thôi.

Ban Biên tập Báo NTNN và nhóm tác giả thực hiện loạt này là những người có trách nhiệm, nắm chắc vấn đề và rất chu đáo. Bởi việc phê bình hay khen ngợi trong báo chí đòi hỏi sự chính xác cao. Chỉ một chi tiết sai lệch cũng có thể khiến cả bài báo bị phủ nhận. Do đó, họ đã phải làm việc rất cẩn trọng, tỉ mỉ và có bản lĩnh vững vàng.

Nhờ những bài viết về lĩnh vực tam nông sắc sảo như loạt bài “Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp”, mọi vướng mắc, rào cản, tiêu cực trong đời sống nông dân, nông thôn, nông nghiệp được phơi bày, tạo tiền đề cho việc giải quyết vấn đề. Cũng nhờ những bài viết này, đội ngũ phóng viên viết về lĩnh vực tam nông càng thêm tự hào, hiểu biết và có sự gắn bó sâu sắc hơn với thực tế đời sống nông dân.

Điều này giúp họ phản ánh đầy đủ, chân thực, phát hiện ra cái mới và tạo sức lan tỏa trong xã hội.

Với vai trò là cơ quan ngôn luận của Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, tôi tin rằng Báo NTNN đã làm đáp ứng được kỳ vọng đó”, ông Đỗ Quý Doãn chia sẻ với PV Dân Việt.

“Những bài viết dám nói thẳng, nói thật dù ở thời đại nào vẫn sẽ luôn được nhân dân tìm đọc, nhiều người thời nay vẫn không thể nào quên. Trong đó, có các bài đặc sắc như: “Khoán 10” khác gì với “Khoán 100” của nhà báo Hữu Thọ; loạt bài "Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp" của Báo NTNN..."

Đánh giá về “10 bài báo kinh điển về đề tài tam nông trong 40 năm Đổi mới” được Báo NTNN/Dân Việt đăng tải trong những ngày tháng 6 đặc biệt - kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ông Đỗ Quý Doãn cho hay: “Đây là hành động đẹp, có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển của lĩnh vực tam nông trong thời đại mới. Đầu tiên là góp phần mở ra một xu hướng cho báo chí đi sâu, bám sát, viết kỹ lưỡng và gắn bó hơn với lĩnh vực này.

Thứ hai, đối với một đất nước mà phần lớn người dân làm nông nghiệp, những bài viết này giúp mọi người hiểu rõ hơn về bản chất, sự đóng góp, cống hiến và những nỗi vất vả của bà con nông dân.

Thứ ba, trong bối cảnh vô vàn khó khăn của lĩnh vực tam Nông, những bài báo này qua việc phản ánh, tổng kết, phân tích sâu sắc từ thực tiễn đã cung cấp cơ sở cho các nhà quản lý, các cơ sở đưa ra những chính sách, chủ trương đúng đắn, sát thực, vì lợi ích của nông dân, nông thôn nông nghiệp.

Cuối cùng, trong xu hướng hội nhập và đặc biệt là chuyển đổi số và sự phát triển công nghệ hiện nay, những bài phân tích, lý giải của báo chí đã và đang mở đường cho linh vực tam nông hội nhập, bước vào một kỷ nguyên mới của khoa học công nghệ”.

Tiếp nối "10 bài báo kinh điển về đề tài tam nông trong 40 năm Đổi mới, Báo Dân Việt xin tiếp tục đăng toàn văn loạt bài Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp - tác phẩm dài hơn 10 kỳ, trong đó có thể kể đến các bài tiêu biểu như:

Ở Can Lộc (Hà Tĩnh), các loại quỹ xã, quỹ xóm và chi phí sản xuất đã chiếm 2/3 giá trị sản lượng nông nghiệp mà nông dân làm ra.

Trên con đường về ngã ba Đồng Lộc (huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh), hai bên đường có không ít thửa ruộng bỏ hoang, cỏ mọc xanh rì. Xã Trung Lộc (Can Lộc) đời sống của người dân đã khá hơn nhiều năm trước nhưng so với mặt bằng chung thì vẫn là một xã nghèo. Ở vùng quê độc canh cây lúa này, người nông dân (ND) ngoài nhiều khoản đóng góp nặng nề như xây dựng trường, học phí... thì quỹ xã, quỹ xóm và chi phí sản xuất chiếm 2/3 giá trị sản lượng nông nghiệp mà họ làm ra.

Gia đình ông Nguyễn Sỹ có kinh tế vào loại khá trong vùng nhưng tất cả đều nhờ các con đang đi làm thuê trong miền Nam gửi về. Ông bấm ngón tay một lúc rồi dừng lại, lắc đầu: "Thôi, tui không nhớ hết được đã phải đóng bao nhiêu loại phí. Kể ra đóng các loại quỹ cũng là để phục vụ địa phương thôi, nhưng nó trở nên quá nặng nề vì thực tế thu nhập của người ND có đáng kể chi mô". Ở địa phương này đang tồn tại hai loại quỹ: Quỹ xã và quỹ xóm! Quỹ xã bao gồm: Quỹ công ích, nghĩa vụ, xây dựng, an ninh quốc phòng... Quỹ xóm có: Quỹ xây dựng kiến thiết, bảo vệ... (tiền Quỹ công ích để xây dựng, tu sửa các công trình phúc lợi tại địa phương trong đó có trụ sở làm việc của xã). Còn thuỷ lợi phí thì phải đóng cho xã và cả xóm. Ông Sỹ đưa ra một phép tính sơ bộ: Nhà có 3 sào, mỗi năm hai vụ đạt 1,8 tấn trị giá 3,6 triệu đồng. Trừ đi các loại quỹ và chi phí sản xuất thì may ra chỉ còn khoảng 1,3 triệu đồng. Người hàng xóm nhà ông Sỹ góp lời: "Thu nhập như thế nên có khát khao cho con cái học hành tử tế thì phải gắng vay mượn, chứ trồng lúa không thể đủ để "trồng người"...

Trong túp nhà lè tè ông Hoàng V (xã Trung Lộc) - một người mang di chứng chất độc da cam - ngồi co ro rồi chỉ lắc đầu khi nói về các khoản quỹ, phí. Nhà ông có 5 lao động với 6 sào ruộng nhưng sau khi trừ chi phí chỉ còn 2 triệu đồng/năm. Ngần ấy tiền trang trải cho cả gia đình sống trong 12 tháng, rồi cả lo chuyện ốm đau, học hành của con cái... Bà Nguyễn Thị N - người gầy quắt, khắc khổ, khi được phóng viên NTNN hỏi đã tuôn luôn: Một lô những khoản quỹ, phí mà ruộng lúa 5 sào nhà mình "gánh" phải: Thuỷ lợi phí là 125 kg thóc; Công ích là 250 ngàn; Kiến thiết là 250 ngàn đồng...". Nhiều bà con ND xã Trung Lộc cho hay, trong các cuộc họp đã nhiều lần đề xuất, ý kiến về việc giảm bớt quỹ, phí cho ND, nhưng... Họ cũng đưa ra lập luận đáng... đau đầu: Đất canh tác thu hẹp dần mà giá nông sản không tăng; Lương cán bộ, công chức tăng, giá cả leo thang mà thu nhập từ ruộng đồng lại ngày càng giảm xuống vì các loại quỹ, phí địa phương "đè".

Xã Đồng Lộc (Can Lộc) là xã từng được cả nước biết đến về một thời bom đạn cày xới và chịu hậu quả nặng nề sau chiến tranh. Mong muốn tìm hiểu thêm sự khó khăn của đời sống bà con ND do “lắm phí, nhiều quỹ”, chúng tôi tìm gặp ông Phan Khương - Chủ tịch Hội ND xã. Đáng tiếc, ông từ chối khéo: "Những khoản phí và đóng góp của người dân tôi nắm đây cả nhưng không thể cung cấp cho nhà báo được vì mình là cấp dưới, dễ bị quở trách. Anh hãy đến gặp Chủ tịch xã...".

Bà Phí Thị Phượng – Xóm 1, Xã Đức Giang, Hoài Đức, Hà Tây: Bớt khoản nào đỡ khoản ấy

Mỗi năm tôi cũng như những ND khác phải đóng nhiều loại quỹ và phí lắm. Từ quỹ xây dựng giao thông, quỹ khuyến học, xây dựng kênh mương, vệ sinh môi trường, nhất là khoản đóng góp xây dựng trường học (hơn 100.000 đồng/năm) hay đóng góp làm đường giao thông nông thôn gần 1 triệu đồng... Đó là chưa kể các loại phí dịch vụ nộp cho HTX.
Nhà tôi có 3 mảnh ruộng với diện tích tổng cộng khoảng 5 sào. Sau khi trừ chi phí, mỗi năm tôi thu về từ lúa khoảng 2 triệu đồng. Nếu không làm thêm nghề xay xát gạo thì không đủ sống và nuôi các con ăn học. Làm nông chi phí cao mà thu nhập thấp quá, có lẽ năm tới tôi sẽ cho thuê ruộng. Nhà nước xem xét giảm được khoản phí nào thì đỡ cho ND khoản ấy. Đây là mong ước chung của nhiều ND khác nữa chứ không riêng gì tôi.
Hoàng Sơn ghi

Ông Nguyễn Tùng (TP.Huế): Tăng cường quản lý nguồn quỹ do dân đóng góp
Tại địa phương tôi, trung bình mỗi năm gia đình đóng trên dưới 100.000 đồng cho các loại quỹ, chưa kể các khoản phí dịch sản xuất. Mức đóng như vậy theo tôi là hợp lý. Những thông tin về việc ở nhiều địa phương, ND phải đóng góp đến 30-40 khoản phí/năm mà Báo NTNN đưa ra quả thật ngoài sức tưởng tượng của tôi. Nó quá sức đối với ND.
Theo tôi, những khoản cần thiết phải đóng góp cho chính quyền địa phương, các đoàn thể thì phải đóng góp. Tuy nhiên, địa phương ấy phải tăng cường quản lý chặt chẽ, hiệu quả các nguồn đóng góp của người dân để không phát sinh, "đội" chi phí lên quá cao. Chẳng hạn như làm đường, người dân sẵn sàng chịu cực khổ 1 - 2 năm để gom góp đủ tiền. Nhưng chính quyền phải quản lý chặt, nâng cao chất lượng công trình để nông dân không phải lo chuyện 2 - 3 năm lại phải đóng tiếp tiền để nâng cấp công trình.
Ông Trương Văn Dương (TX Hội An, Quảng Nam): Giảm bớt các khoản "nghĩa vụ công dân"
Người dân bây giờ khổ sở vì có quá nhiều khoản đóng góp. Bên cạnh các khoản chi phí dịch vụ sản xuất, ND còn phải đóng hàng chục khoản "nghĩa công dân" như. Xây dựng hạ tầng, an ninh trật tự, khuyến học, đền ơn đáp nghĩa, phòng chống thiên tai. Có những khoản, ở trên giao chỉ tiêu xuống từng xã phường rồi xã, phường cứ bình quân đầu người mà thu lại của người dân. Nhưng nhiều khi người dân đóng góp mà chẳng rõ là mình được hưởng lợi gì. Chẳng hạn như Quỹ an ninh trật tự năm nào cũng đóng góp, nhưng đến khi có vụ việc gì thì dân chờ mãi mới thấy dân phòng.
Chính vì thế, dân cứ "kêu" về khoản "nghĩa vụ công dân" này. Các cơ quan chức năng nên rà soát lại, khoản nào không cần thiết thì nên bỏ, hoặc nếu có thì nên để dân tự nguyện đóng góp…
Khánh Chi ghi

20.000 đồng, 40.000 đồng, thậm chí 150.000 đồng là khoản “phí xây dựng trường” mà các học sinh nông thôn vốn rất nghèo đang phải đóng mỗi năm ngoài học phí. Đấy là chưa kể hàng loạt chi phí khác như tiền điện, tiền nước, vệ sinh môi trường, khuyến học và tiền gửi xe...

Đó là những ghi nhận ban đầu trong chuyến đi liên tỉnh Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh và một số khu vực ngoại thành Hà Nội. Các em học sinh rất hồn nhiên kể ra các loại phí, trong khi các bậc phụ huynh phần lớn đều rầu rĩ: “Sao lắm khoản phải nộp cho nhà trường đến thế...”.

Đến trường: Học và... nộp!

Trong khi bạn bè đi chơi thì Nguyễn Văn Tuyển phải ngồi nhà giúp mẹ phân loại phế phẩm nhựa để kiếm thêm ít tiền. Tuyển là học sinh lớp 8C - Trường THCS Xuân Lâm, Thuận Thành Bắc Ninh. “Cứ 10kg là em được trả 5.000 đồng, đỡ cho mẹ phần nào đóng tiền trường”, Tuyển nói.

Khi được hỏi về các khoản phí phải đóng cho nhà trường, chị Nguyễn Thị Nguyệt - mẹ Tuyển cho biết: Ngoài khoản học phí, khoản “nặng” nhất là tiền xây dựng trường. Những năm trước nhà trường cứ “giã” đều đều 120.000 đồng/năm. Riêng đầu năm học này, phí xây dựng trường tăng lên 150.000 đồng. Nhà tôi là bệnh binh nên số tiền này được giảm xuống còn 90.000 đồng, còn các cháu khác cứ thế mà nộp. Gần đây nghe nói khoản này không phải nộp nữa, tôi đi đòi lại nhưng nhà trường chưa trả.

Cùng phải nộp phí xây dựng trường, nhưng Nguyễn Thu Hằng, học sinh lớp 10 - Trường THPT Dương Xá (huyện Gia Lâm, Hà Nội) chỉ phải nộp 20.000 đồng/năm. Hằng cho biết: “20.000 đồng là suất nộp của con em nông dân. Còn bạn nào có bố hoặc mẹ là công nhân thì phải nộp 40.000 đồng. Ngoài ra, các em còn phải nộp thêm các khoản khác như 5.000 đồng tiền điện, 5.000 đồng vệ sinh môi trường, 20.000 - 40.000 đồng quỹ khuyến học và 30.000 đồng tiền nước uống mỗi năm... Nếu tính tất cả các khoản, cứ đầu năm học, mỗi học sinh phải đóng khoảng 500.000 đồng. Tất cả - những khoản này đều trông vào mớ rau, con lợn của mẹ”.

“So với các bạn nói trên, em có sướng hơn một chút” - Nguyễn Thị Minh (lớp 12E, Trường THPT Mỹ Hào, Hưng Yên) nói vui. Bắt đầu từ năm học này, Minh không còn phải nộp tiền xây dựng trường, nhưng các khoản như khuyến học, chữ thập đỏ, điện nước, gửi xe vẫn phải đóng. Dù vậy, tổng số tiền đóng cũng không giảm được là bao, vì học phí đã tăng từ 56.000 đồng lên 75.000 đồng.

Xin “Táo giáo dục” thương lấy nhà nông

Đi qua một cánh đồng ở tỉnh Hưng Yên, chúng tôi gặp chị Nguyễn Thị Hiền ở xóm Gạo (xã Như Quỳnh, Văn Lâm) đang chăm ruộng rau. Chị có một con đang học trường cấp III Trung Vương.

“Ngoài 40.000 xây dựng trường, nhà trường còn thu thêm 40.000 đồng tiền dự án nước sạch về trường, nhưng đến giờ vẫn chưa có nước. Trường xây mới nhà để xe, mỗi học sinh còn phải đóng thêm 50.000 đồng nữa. Trời ơi, sao lắm khoản thế, xin mấy ông “Táo giáo dục” bàn tính làm sao thu ít bớt đi, hoặc rải ra cho nông dân đỡ khổ”.

Một người hàng xóm khác của chị Hiên là Nguyễn Thị Hải cũng có một cháu học lớp 5, một cháu học lớp 9. Mỗi năm các cháu lên một lớp, tiền đóng học cũng “lên” theo.

Để tìm hiểu thêm từ góc độ nhà trường, chúng tôi tìm gặp cô giáo Nguyễn Thị Cúc - Hiệu trưởng Trường THCS Như Quỳnh (Hưng Yên). Cô Cúc cho biết: Những năm trước, tiền xây dựng trường là 25.000 đồng/năm, nhưng bắt đầu từ năm nay, trường không thu nữa, mà chỉ thu tiền điện nước, gửi xe. Tiền gửi xe là 27.000 đồng/năm. Tuy nhiên, theo tìm hiểu của chúng tôi, trên cả nước hiện có rất nhiều trường vẫn thu phí xây dựng trường, mức phổ biến từ 40.000 - 80.000 đồng và nhiều khoản nữa.

Ông Bùi Đức Hạnh - Quyền Chủ tịch UBND Huyện Can Lộc (Hà Tĩnh): Giảm thu phí cho nông
Tôi vui mừng và rất hoan nghênh Báo NTNN đi sâu đề cập vấn đề này, giúp thêm tiếng nói cho ND để giảm đi càng nhiều chi phí cho họ càng tốt...Ở địa phương chúng tôi, ngoài một số loại quỹ "cứng" do Nhà nước quy định như: An ninh quốc phòng, Đền ơn đáp nghĩa, Phòng chống thiên tai, Vì trẻ thơ... còn quỹ Khuyến học do huyện, đúng hơn là HĐND huyện quy định. Còn các khoản quỹ, đóng góp xây dựng hay một số phí thì dưới đó (xã) họ tự đề ra. Nặng quá chứ còn gì. Riêng chuyện con cái đi học thôi đã phải đóng tới 18 loại quỹ, phí; đến cả tiền giữ xe đạp cũng phải đóng... (cười). Vì vậy, phải tìm cách để càng giảm bớt được quỹ, phí cho người nông dân càng tốt. Cần phải thực hiện nhanh vấn đề này.
Quỳnh Thuận ghi

Ông Tiêu Anh Phương (Phó phòng Kế hoạch – Tài chính, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hải Dương: Hải Dương đã bãi bỏ phí
Bắt đầu từ năm học 2006 - 2007, chúng tôi đã bãi bỏ khoản thu xây dựng trường học trên toàn tỉnh... theo Luật Giáo dục năm 2005. Luật này quy định chỉ cho phép nhà trường thu học phí và khoản lệ phí thi đầu cấp. Trong khoản học phí mà học sinh đóng hiện nay cũng đã có “phần” xây dựng trường rồi. Kinh phí xây dựng cơ bản đối với trường THPT trở lên có ngân sách tỉnh lo. Còn kinh phí xây trường tiểu học và THCS sẽ do cấp xã, phường và cấp huyện đảm nhiệm.
Sau khi có quyết định bãi bỏ loại phí này, Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Dương đã tổ chức 3 đoàn thanh tra và phát hiện có trường vẫn thu. Chúng tôi đã buộc nhà trường phải trả lại cho dân. Ngoài ra, chúng tôi cũng bỏ Quỹ hội phụ huynh, tiền điện phòng học, tiền nước uống học sinh và tiền vệ sinh môi trường. Việc bỏ các khoản nhỏ này cũng giúp mỗi học sinh giảm được 27.000 đồng/năm.
Sơn Hà ghi

* Phụ huynh học sinh nói về việc đóng góp xây dựng trường
Ông Trương Ngọc Dương (Cẩm Nam, Quảng Nam): Thật quá sức nông dân!
Ba đứa con cháu tôi ngoài khoản đóng học phí, mỗi đứa còn phải đóng từ 120.000-160.000 đồng/năm vào khoản xây dựng trường học. Ngoài ra trong suốt năm học cứ thấy chúng về xin tiền đóng thêm những khoản như ủng hộ văn nghệ, đổi mẫu đồng phục thể dục, quỹ này quỹ khác... loạn cả lên.
Cha mẹ thấy con xin tiền đóng vào trường thì ai dám từ chối. Ở thành thị đã vậy, nông thôn thì càng thật quá sức! Gia đình anh chị tôi ở quê, mỗi năm đóng tiền xây dựng trường cho con cũng khoảng 80.000 đồng. Mà ở nông thôn, hầu như nhà nào cũng sinh 2-3 đứa, con đông, khoản đóng góp ấy càng “đè” nặng lên vai bố mẹ.
Ông Phan Văn Bảy (Sơn Trà, Đà Nẵng): Nhiều gia đình phải cho con nghỉ học
Nhiều gia đình ở nông thôn đành phải con cho nghỉ học vì có quá nhiều khoản phải đóng góp. Nhiều gia đình có vài sào ruộng, làm chỉ đủ ăn, mỗi khi nghe con xin vài mươi ngàn đóng góp cho phong trào của trường là đã thấy thiếu trước hụt sau. Nhưng tâm lí làm cha, làm mẹ, ai nỡ để con mình buồn với bạn bè vì không có tiền đóng.
Nhiều người đã phải vay mượn để đóng góp cho con yên tâm đến trường. Nếu miễn được cho con em nông dân các khoản đóng góp xây dựng trường, có lẽ nhiều gia đình sẽ không để con mình rơi vào cảnh thất học vì không có tiền đóng góp.
K.Chi ghi

Vì có quá nhiều chi phí "ăn" trực tiếp vào hạt lúa khiến 50 hộ dân xã Hưng Châu (Hưng Nguyên, Nghệ An) phải trả ruộng cho chính quyền. Ngoài khoản thủy lợi phí nặng nề còn là những tắc trách, bất cập trong vấn đề thủy lợi khiến họ không thể làm ruộng.

Chiều qua 15/4, đi đến đâu, phóng viên NTNN cũng nhận được ở bà con xã Hưng Châu những cái lắc đầu buồn bã: Năm nay cây lúa của chúng tôi ngoài bị nhiều bệnh như rầy nâu, sâu vằn còn bị thuỷ lợi phí... tấn công. Quả thực, ở đây thuỷ lợi phí đang là gánh nặng oằn lưng: Với 36kg thóc/sào/năm.

Thế nhưng, không phải vì thế mà nông dân được hưởng đầy đủ, thoả mãn về nước tưới. Có vụ, lúa đang làm đòng thì nước không tới ruộng nên nghẹn đòng; có vụ mạ chiêm chuẩn bị cấy thì ruộng khô rang... Nông dân nơi đây chỉ độc canh cây lúa, thế mà họ đành ngậm ngùi bỏ ruộng, trả ruộng. Sau một thời gian hoang hoá, vụ mùa này chính quyền xã vừa mới vận động được một số hộ khác nhận canh tác những diện tích bỏ hoang đó với lời hứa chỉ thu 50% thuỷ lợi phí.

Qua tìm hiểu của phóng viên NTNN, để tiết kiệm điện, trạm bơm Hưng Châu chỉ tập trung bơm nước ca 3 và ca 2. Thời gian bơm ca 3 (từ 22 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau), thời điểm này giá điện chỉ 1.700 đồng/kW (so với 3.200 đồng/kW ca 1). Thời gian bơm như thế nên khi nước chuẩn bị đến được những thửa ruộng cao thì đã ngừng bơm. Tình trạng đó kéo dài và càng làm bức xúc người dân hơn khi vào mùa nắng.

Bà Lê Thị Hảo - một trong những người trả ruộng cho biết: "Có khi chỉ một vài hộ chưa đóng thuỷ lợi phí là cả khu vực đều bị cắt nước. Khi cần thì không có nước, vào vụ cấy mà đất nứt nẻ hết. "Thuế nước" thì cao, lại không có nước khiến thất thu sản lượng nên chỉ có cách trả ruộng...". Cũng theo bà con thì thuỷ lợi phí mà họ phải đóng là 38 kg/năm chứ không phải 36 kg.

"Giá thóc thì như thế, giá phân tăng vùn vụt nên thuỷ lợi phí càng là gánh nặng" - bà con cho biết. Ruộng đồng như thế, rồi con cái học hành bị ảnh hưởng đáng kể, càng tăng bao nỗi bức xúc cho người nông dân. Lực lượng lao động chính tại đây đang tản mát khắp nơi: Số vào miền Nam làm thuê, số lên thành phố Vinh làm "cửu vạn"...

Cũng giống như Hưng Châu, xã láng giềng Hưng Thịnh cũng có nhiều ruộng lúa đang làm đòng nhưng đất nứt nẻ. Ngoài ra, không ít diện tích cũng đang bỏ hoang vì không có nước. Những nông dân ở đội 2 xã Hưng Thịnh mà chúng tôi gặp đều chép miệng: "Tấc đất tấc vàng, nhưng vẫn phải bỏ hoang".

Điều tệ hại hơn, việc chi tiêu từ những khoản đóng góp, trong đó có thuỷ lợi phí người dân hoàn toàn không được biết, không được công khai. Ngay cả một số cán bộ một số ban, hội của địa phương cũng không biết hoặc biết không rõ ràng.

Nông dân nơi đây kiến nghị, cùng với giảm nhẹ thuỷ lợi phí, cải tiến công tác bơm tưới cũng như nhanh chóng giảm đóng góp cho nông dân, thì việc người dân được giám sát, minh bạch trong các khoản đã và đang đóng góp là rất cần thiết.

Đây là ý kiến của nhiều nông dân Thái Nguyên về việc nông dân phải đóng quá nhiều khoản. Trong đó, thuỷ lợi phí và phí xây dựng trường học được nêu đích danh là “bỏ càng sớm, nông dân càng phấn khởi".

“Thu nhập một năm từ làm lúa của nông dân khoảng 34 triệu đồng, tức chỉ bằng 1 tháng lương của viên chức ở thành phố. Thế mà các khoản đóng góp thì không nhớ hết...". Anh Nguyễn Văn Tâm ở xóm Thái Bình, xã Đông Tiến (Phổ Yên, Thái Nguyên) “hóm hỉnh” so sánh.

Nên bỏ “thuế nước", phí xây dựng trường...

Anh Tâm có 2 cháu đi học, một đứa lớp 4, một đứa lớp 7. Cứ vào năm học mới, mỗi cháu lại mang về nhà một cái "trát" của nhà trường với khoản đóng góp 100.000 đồng/năm… Tôi có tham gia Hội phụ huynh nên biết nhiều gia đình kêu lắm, có gia đình phải vay nợ để đóng cho con cái. Trong khi đó, nghe đâu bên Hải Dương, Hưng Yên người ta đã bãi bỏ khoản phí này. Tôi đang xem có người thân nào bên đó không để gửi các cháu sang học cho đỡ khổ… Một số nông dân khác khi bàn về vấn đề này đã cho rằng, với chính sách không thống nhất như vậy, các em học sinh không được đối xử bình đẳng, vì vậy, nên bỏ khoản thu này.

Về khoản thu an ninh quốc phòng, anh Tâm và một số người khác cho rằng, có đóng 10.000 đóng/năm, rồi đóng ở cả cấp xóm nữa nhưng không hiệu quả lắm. Con nghiện vẫn lảng vảng, đánh nhau mất an ninh, mất xe, mất chó vẫn xảy ra... vì vậy nên bỏ khoản này.

Luật không quy định, sao trường vẫn thu?
Điều 101, Luật Giáo dục 2005 quy định: Các nguồn tài chính đầu tư cho giáo dục bao gồm: 1. Ngân sách Nhà nước. 2, Học phí, lệ phí tuyển sinh; các khoản thu từ hoạt động tư vấn, chuyển giao công nghệ, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của các cơ sở giáo dục; đầu tư của các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài để phát triển giáo dục; các khoản tài trợ khác của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài theo quy định của pháp luật.
Còn tại Khoản 1, Điều 105 Luật Giáo dục 2005 quy định rõ hơn: "Ngoài học phí và lệ phí tuyển sinh, người học hoặc gia đình người học không phải đóng góp khoản tiền nào khác”. Như vậy, việc thu phí xây dựng trường không hề được Luật Giáo dục cho phép, không hiểu sao các địa phương vẫn giữ khoản thu này?

Tuy nhiên, ông Đặng Đức Kiến - Phó Chủ tịch UBND xã Đồng Tiến lại cho rằng: Nên giữ vì đây là khoản chỉ huấn luyện dân phòng và bảo vệ an ninh, thậm chỉ là ứng phó bão lũ hàng năm. Việc chưa đảm bảo an ninh thôn xóm là do khâu thực hiện nhiệm vụ, chứ quỹ rất cần thiết... Trong 18 khoản mà xã và HTX đang thu, ông Kiến đồng ý kiến nghị miễn thuỷ lợi phí và phí xây dựng trường học. Theo khảo sát sơ bộ của Cục HTX (Bộ NN&PTNT), có tới 56% ý kiến đề nghị xoá hoàn toàn khoản phí này. Các khoản phí lao động công ích, quỹ văn hóa thể thao, quỹ xây dựng kinh tế mới… cũng nên bỏ bớt cho nông dân.

Giữ quỹ xã hội, nhưng phải quản lý chặt

Tại tỉnh Khánh Hoà, nông dân cũng than phiền rằng có quá nhiều khoán đóng góp. Theo khảo sát của Cục HTX, Khánh Hòa là 1 trong 5 tỉnh có mục huy động đóng góp cao nhất, mỗi hộ phải đóng góp bình quân 1.014.000 đồng/năm.

Trao đổi với NTNN, anh Đặng Ngọc Dung ở thôn Đảnh Thạnh (Diên Lộc, huyện Diên Khánh) thắc mắc: Nhiều tỉnh đã miễn thuế nông nghiệp, miễn giảm thuỷ lợi phí cho nhà nông. Nông dân nghe mừng lắm vì Khánh Hòa thu ngân sách đã đặt trên 3.000 tỷ đồng/năm, nhưng chờ mãi vẫn không thấy làm. Tôi đề nghị nên giảm bớt khoản đóng xây dựng cơ sở hạ tầng, thuỷ lợi phí, bỏ khoản thu Quỹ HTND, Quỹ xây nhà bia tưởng niệm và Quỹ Đại đoàn kết. Tuy nhiên, các khoản như: Hội phí, Quỹ Hội ND, Quỹ Hội phụ nữ... thì nên giữ, vì số tiền đóng không lớn (5.000 10.000 đồng/năm) lại có tác dụng tốt. Các loại quỹ khác như an ninh quốc phòng, quỹ khuyến học cũng nên giữ vì đều có ý nghĩa tích cực... Vấn đề là phải quản lý chặt chẽ, sử dụng hiệu quả để người dân thấy tiền mình đóng không lãng phí, không để xảy ra tình trạng lừa dân, biển thủ quỹ như đã xảy ra ở Bắc Giang, Quảng Ninh những năm gần đây. Còn đối với các loại quỹ chất độc da cam, quỹ đền ơn đáp nghĩa, quỹ bão lụt thì nên giữ, nhưng nên kêu gọi đóng góp tự nguyện.

Ông Trần Văn Phê - Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Thái Nguyên: Nên có lộ trình để bỏ thuỷ lợi phí
Nền nghiệp nước ta chủ yếu là trồng trọt, thu nhập của nông chủ yếu từ cây lúa, năng suất thấp. Các khoản đóng góp của nông dân hiện nay là quá nhiều và không hợp lý, không đồng đều (thậm chí còn tuỳ tiện ở một số đa phương) một phần do chính sách Nhà nước chưa rõ ràng và đồng bộ.
Theo tôi, những khoản thu bắt buộc như Quỹ an ninh quốc phòng, phòng chống thiên tai, đền ơn đáp nghĩa, bảo vệ trẻ em, khuyến học, vì người nghèo cần duy trì ở mức hợp lí vì liên quan đến an ninh trật tự và xã hội, đảm bảo người dân có môi trường thuận lợi về vật chất, tinh thần yên tâm sống, làm việc và đóng góp cho sự phát triển của đất nước.
Còn các khoản như thuỷ lợi phí nên miễn, giảm cho dân như Cục HTX và PTNT đã nêu trên báo Nông thôn Ngày nay: Nhà nước không thu phí tạo nguồn. Trước mắt, nông dân đóng phí dịch vụ thuỷ lợi nội đồng cho các tổ chức thuỷ nông và HTX. Nhưng về lâu dài, Nhà nước cần xóa bỏ toàn bộ thuỷ lợi phí cho nông dân, toàn bộ khoản này nên dùng ngân sách cấp bù như tỉnh Vĩnh Phúc đang làm hiện nay. Theo tôi nên đặt ra lộ trình để sau năm 2010 thì xóa bỏ toàn bộ thuỷ lợi phí cho nông dân.
Những khoản phí xây dựng cơ sở hạ tầng (đặc biệt là đường giao thông nông thôn) xây dựng nhà trẻ, trường học... cần được xã hội hóa. Ngoài đóng góp tự nguyện, cần mở rộng hình thức đóng góp bằng sức lao động, sử dụng lao động nông nhàn.
Nguyễn Việt Hà ghi

Công cuộc hội nhập kinh tế đang đặt nông dân trước nhiều thử thách khốc liệt. Đói nghèo và lạc hậu vẫn ám ảnh ở rất nhiều thôn ấp, bản làng. Vì thế, Nhà nước phải có chính sách giảm đóng góp, tiếp sức cho nông dân trong “cuộc chiến” này... Đó là ý kiến chung của nhiều cán bộ Hội ND trong cả nước.

Bà Đàm Thị Minh - Chủ tịch Hội ND tỉnh Quảng Trị: Hãy đầu tư cho nông thôn công bằng hơn

Tôi thấy hiện nay, Nhà nước đầu tư cho nông thôn, nông nghiệp, nông dân còn ít và chưa được công bằng. Chẳng hạn, ở các thành phố thì đường giao thông, điện, cơ sở y tế và các công trình công cộng... đều được Nhà nước đầu tư tất cả hoặc phần lớn. Trong khi đó, ở nông thôn, người nông dân lại là những “nhân vật chính” phải đóng góp để làm. Khu vực càng nghèo khó, dân càng phải đóng góp lớn, như NTNN đưa tin, có ít nhất 5 tỉnh (phần lớn là tỉnh nghèo) đã huy động đóng góp trên 1.000.000 đồng/hộ/năm. Như vậy, cuộc chiến “xóa đói giảm nghèo” thêm phần khó khăn.

Đã có nhiều người đề nghị bỏ thuỷ lợi phí. Nhưng cá nhân tôi nghĩ rằng nên bỏ phí nước đầu nguồn, còn phí thuỷ lợi nội đồng chưa nên bỏ vội vì rất dễ tạo tư tưởng ỷ vào Nhà nước của nông dân và nguy cơ lãng phí tài nguyên nước. Còn các khoản như phí bảo vệ thực vật, thú y thì nên giữ vì nếu bỏ mặc vấn đề này, nông dân khó có thể phát hiện, xử lý các loại dịch bệnh một cách hiệu quả.

Các loại phí như an ninh quốc phòng, quỹ lao động công ích cũng nên giữ, nhưng không nên tính theo đầu sào mà tính theo hộ hoặc theo lao động... Trong những loại “phí”, nhóm “phí” nộp cho nhà trường vẫn nhiều và nặng. Tôi nghĩ nên rà soát lại các khoản đóng góp, xem xét hiệu quả từng khoản và xoá bỏ bớt đi.

Ông Nguyễn Thanh Liêm - Chủ tịch Hội ND tỉnh Long An: Dân chủ, giảm đóng góp... sẽ dễ an dân

Tôi đã theo dõi loạt bài "Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp" trên Báo NTNN và thấy được nhiều khoản phí bất hợp lý. Tuy nhiên nguồn vốn đầu tư từ T.Ư rót về cho các xã cũng chưa nhiều, đặc biệt là việc xây dựng cơ sở hạ tầng. Do đó cũng phải “thông cảm” cho chính quyền cấp xã vì họ chỉ có nguồn thu chủ yếu từ nông nghiệp, mọi hoạt động phải dựa vào các món thu này là chủ yếu.

Tại địa phương tôi, tôi không thấy có thu "thuế" trên mỗi chiếc môtô. Còn việc làm đường trong thôn ấp là chính quyền địa phương họp dân lại để bàn. Tôi cho rằng nếu dân còn "nợ phí" mà chính quyền địa phương không giải quyết chứng giấy tờ là việc làm sai hoàn toàn. Cấp chính quyền xã làm sao ban hành các văn bản quy phạm pháp luật được.

Tôi thấy ở Long An nông dân không phải đóng góp quỹ nông thôn, thuế nông nghiệp cũng bỏ lâu rồi. Hiện thời, dân chỉ phải đóng có khoản an ninh quốc phòng vài chục ngàn đồng/tháng là cao nhất. Tôi nghĩ chúng ta cần phải lập lại những quy định đóng phí của một số địa phương vì trên thực tế hiện nay, ở một số nơi nông dân đang phải "gánh" trên vai nhiều khoản đóng góp quá nặng.

Bà Vũ Thị Giang - Chủ tịch Hội ND Quảng Ninh: Nên “sắp xếp” lại các loại phí, quỹ

Đóng góp các loại quỹ là thể hiện trách nhiệm của người dân với cộng đồng của mình và san sẻ gánh nặng cho Nhà nước. Tuy nhiên, việc thu quá nhiều các loại phí và mỗi bộ phận, mỗi ban ngành quản lý một quỹ như hiện nay là không hợp lý.

Tôi đã chứng kiến thấy người dân rất khó chịu khi một ngày có tới 3 “ông” tới thu 3 loại quỹ khác nhau... Việc sử dụng các loại quỹ như hiện nay cũng chưa minh bạch, rõ ràng, công khai cho mọi người dân.

Theo tôi, chính quyền, các cấp ngành nên ngồi lại với nhau, thống kê các loại phí và tính toán số tiền người dân phải đóng góp trong năm để tiết giảm các khoản không cần thiết. Các khoản phí còn lại sẽ giao cho Ban tài chính của địa phương quản lý. Ban này chịu trách nhiệm đi thu theo quý hoặc tháng và có lịch thu hợp lý. Căn cứ vào mục tiêu, nhiệm vụ của mỗi ban ngành, Ban tài chính sẽ cân đối kinh phí. Nếu năm đó, cần nhiều kinh phí để phòng chống bão lụt thì ngân sách này sẽ ưu tiên chi cho hoạt động này. Nếu cần tu sửa đường sá thì dồn quỹ cho các hoạt động duy tu, bảo dưỡng đường...

Mỗi gia đình ở nông thôn miền Trung được cấp một cuốn sổ để ghi những khoản phải nộp cho xã. Cuốn sổ này còn "quyền năng" hơn sổ hộ khẩu.

Tái mặt sổ vàng

Tại Quảng Nam, nông dân gọi đó là sổ vàng. Bất kể việc gì cần chữ ký và con dấu của các vị ở xã (chủ tịch, công an...) cũng phải trưng cái sổ vàng ra, nộp đủ các khoản thì mới được các vị xem xét.

"Ai lên xã mà quên mang theo sổ vàng thì nhà có xa bao nhiêu cũng phải cong lưng chạy về lấy. Không có sổ thì không ai thèm nói chuyện đâu" - nông dân Ngô Khánh, dân Tam An 1 (huyện Phú Ninh), nói. Ông Khánh cất cái sổ vàng ngay trên đầu giường ngủ. Hễ con (đang đi học xa) gọi điện về đòi chứng cái lý lịch là phải chụp cái sổ, làm cái giấy tạm trú tạm vắng cũng "đội" sổ đi... Cái sổ vàng quyền năng như vậy nên cần gì cán bộ phải thúc, ai cũng ráng mà nộp cho đủ các khoản để còn đường lui tới Ủy ban.

Tuy vậy vẫn có người còn bị ghi chữ "Nợ" trong sổ vàng. Đời họ không phải là không có việc gì cần tới “con triện” của xã, nhưng họ đã cố mà không "nuôi nổi" sổ vàng. Họ là những người ốm yếu, đơn thân, sống bám vào ít lúa. Ông Khánh tính bình quân một gia đình ở quê mỗi năm phải nộp 740.000 đồng cho HTX và 400.000 đồng cho xã (thống kê tháng 4/2007).

Trong khi đó, làm lúa nếu tính sòng phẳng là lỗ. 1 sào lúa năng suất cao nhất 250kg/vụ, tức 500.000 đồng. Trong khi chi phí để làm ra nó, tính cả công, là 520.000 đồng. Những nông dân còn bám cây lúa vì họ không thể đi làm ăn xa, và vì họ chấp nhận lấy công làm lời. Cái gọi là "lời" từ nghề làm lúa vừa ít ỏi (khoảng 200.000 đồng/vụ/sào) vừa mặn chát mồ hôi này phải chia cho biết bao nhiêu khoản, trong đó có cho sổ vàng. Một năm cái sổ vàng đã "ăn" đứt 1 sào ruộng của nông dân (chỉ tính khoản nông dân nộp cho xã, còn cho HTX thì không đưa vào sổ vàng).

Tổ không bánh

Trong sổ vàng của bà Đoàn Thị Ba ở Tiên Lộc (huyện Tiên Phước) thấy ở cột "Nợ" ghi trên 1 triệu đồng. Đối với mẹ con bà Ba, chữ ký, con dấu của xã chỉ là một giấc mơ. Trong các khoản nợ thấy khoản quỹ công ích đến 500.000 đồng, quỹ xoá nhà tạm đến 150.000 đồng... Cái nhà bà ở còn dưới sự tạm bợ. Nó chỉ là những tấm phên tre quây lấy một mảnh đất, trên thì che tấm tôn.

Thôn này có 230 ngôi nhà, nhưng những nhà diện nghèo và đói như bà Ba có đến 89 cái. Tại đây cứ 10 người còn sức lao động thì 7 người đã ra khỏi làng. Bà Ba vẫn bám lại vì bà già cả đau yếu. Bà có đứa con trai nhưng do té ngã cũng bị liệt... Nghèo đói ở đây có nguyên nhân của việc không trả hết nợ... sổ vàng.

Nộp cho HTX, cho xã chỉ là một trong "thiên la địa võng" các khoản mà dân trong đó có bà Ba phải nộp. Ngày tết thiếu nhi, Hội Phụ nữ tới nhà bảo đóng góp. Ngày mai thanh niên đi bộ đội lại thấy Hội Phụ nữ mang sổ tới, thôi thì có chút quà cho các cháu lên đường, lại 5.000 đồng, 10.000 đồng... Ở đâu có đám cháy lại có người mang sổ tới, ở đâu có người đau ốm, sổ lại tới... Ngoài sổ vàng ra, còn bao nhiêu sổ khác "ăn" vào hạt lúa của nông dân.

Nhưng "ăn" đậm nhất là trường học. Tại huyện Tiên Phước, Hội đồng nhân dân huyện vừa "bóc" ra một loạt khoản thu ngoài quy định của 2 trường cấp 3. Những trường này đã tự "móc túi" mỗi học sinh thêm 300.000 đồng. Trong đó họ "đòi" mỗi học sinh phải nộp 100.000 đồng để mua máy vi tính, nộp 30.000 đồng để mua quần áo thể thao, 20.000 đồng để mua giấy thi, 40.000 đồng để làm quỹ phụ huynh...

Còn ở trường tiểu học họ "đòi" học sinh phải đóng 20.000 đồng mỗi tháng để ăn bánh giữa buổi học. Có những nông dân thuộc diện nuôi không nổi sổ vàng đã không thể nộp 20.000 đồng này, và thế là con em họ đến lớp giờ ăn giữa buổi bị tách ra một tổ riêng gọi là “tổ không bánh”. Những em học sinh con của những cha mẹ không bao giờ có thể có được chữ ký và con dấu của xã đó, được hạnh phúc hơn phụ huynh của mình là đến giờ lớp ăn bánh được phép... nhìn miễn phí bạn ăn.

Đừng quên bài học Thái Bình 1997 (Kỳ 1)

Đọc bài "Một hạt thóc, 40 khoản đóng góp" đưa lại một số thông tin rút ra từ cuộc khảo sát của Bộ NN&PTNT, bình quân mỗi hộ nông dân phải đóng góp độ 30 khoản mỗi năm với mức từ 250.000 - 800.000 đồng, cá biệt có nơi phải đóng tới 40 khoản phí, chúng tôi buộc phải nhớ đến bài học Thái Bình 1997.

Cùng với bài báo trên, tại cuộc Hội thảo về "Phát triển nông thôn trong giai đoạn mới" vừa tổ chức tại Hà Nội, có một nhận định từ báo cáo đề dẫn cũng liên quan gợi nhớ đến vấn đề trên: "Lịch sử cho thấy những khủng hoảng nông thôn thường bắt đầu từ khủng hoảng ruộng đất. Trong khi đó, sự phân hóa về ruộng đất có nguyên nhân chính là sự yếu kém của Nhà nước trước đây khi xử lý vấn đề ruộng đất ở nông thôn.

Mâu thuẫn giữa tập trung ruộng đất phát triển sản xuất hàng hóa và sự sinh tồn của các tầng lớp dưới của các tầng lớp xã hội cần giải quyết thỏa đáng... Giải pháp ruộng đất nhằm đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp và những biện pháp can thiệp hành chính của chính quyền địa phương, trò chơi của các tác nhân có quyền lực ở nông thôn? Sự dịch chuyển của cơ cấu lao động trong giai đoạn công nghiệp hoá đi kèm với nó là quá trình tái cấu trúc lại các hệ thống sản xuất nông nghiệp".

Liệu "cái trò chơi của các tác nhân có quyền lực ở nông thôn" có là "trò chơi" hay không thì còn phải bàn, nhưng những khoản đóng góp quá mức mà người nông dân phải thực hiện thì chắc chắn đó là sự áp đặt của "các tác nhân có quyền lực ở nông thôn" lên người nông dân, là một thực tế bức xúc cần phải giải quyết. Vì đây là một vấn đề không chỉ mới nảy sinh.

Khai thác sức dân quá mức

10 năm trước đây đã có chuyện đó, và giờ đây hình như cũng không mấy khác biệt:

Xin gợi ra đây nguyên văn một đoạn trích từ mục II "Báo cáo sơ bộ về cuộc khảo sát xã hội tại Thái Bình cuối tháng 6, đầu tháng 7 năm 1997" do Viện trưởng Viện Xã hội học hồi ấy chỉ đạo và tổng kết gửi Thủ tướng Chính phủ ngày 8/8/1997:

"II. Sức dân bị khai thác quá mức, bị sử dụng lãng phí và bị tham nhũng quá mức:

Là một tỉnh nông nghiệp, mật độ dân số quá cao và có một thời tỉ lệ phát triển dân số quá lớn. Thái Bình cho đến nay vẫn chỉ trông chờ vào việc trồng lúa. 102.360ha đất nông nghiệp của Thái Bình đã được thâm canh đến mức tối đa và nhìn chung năng suất cũng đã đạt đến mức tối đa: 10 - 15 tấn/ha/năm; tức là khoảng từ 2 - 2,5 tạ/sào/vụ. Bình quân đất canh tác mỗi khẩu dao động từ 1 - 1,5 sào/người. Ước tính năm 1997 trung bình mỗi người dân Thái Bình xuất khẩu không quá 15 đô la, trong đó một phần không nhỏ trông chờ vào xuất khẩu lúa. Được mùa nên giá lúa đã rơi mạnh; giá lúa trung bình tại các chợ là 1.200 đồng/kg thóc và sau vụ đông xuân 1997 Thái Bình còn hàng chục vạn tấn chưa có thị trường tiêu thụ.

Nhìn từ góc độ hộ gia đình, tình hình lúa ít sáng sủa hơn. Theo nhiều người đánh giá, nếu cần mua 200 đồng thuốc lào cũng phải bán lúa và 5 cân mới mua nổi 1 bao Vinataba (thời báo Kinh tế, 16/7/1997).

Những nguồn thu nhập khác ngoài lúa như chăn nuôi là thấp và ít ỏi. Chúng tôi dẫn ra đây trường hợp một nông dân đã từng tham gia biểu tình ở xã Tây Phong, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình. Gia đình anh ta 5 người với 7,5 sào ruộng có thể có thu nhập tối đa là:

7,5 sào x 4 tạ = 30 tạ = 3 tấn = 3.600.000 đồng

2 tạ lợn x 10.000 đồng/kg  = 2.000.000 đồng

Các khoản khác: 2.000.000 đồng

Tổng cộng: 7.600.000 đồng

Với các khoản chi phí chủ yếu là: 7,5 sào x 1 tạ = 7,5 tạ =1.000.000 đồng

2 tạ lợn x 5.000 đồng/kg  = 1.000.000 đồng

Tổng cộng: 2.000.000 đồng

Các khoản đóng góp cho chính quyền: Vụ đông: 71,1 tạ = 850.000 đồng

Vụ mùa: 5,7 tạ = 680.000 đồng

Cộng: = 1.530.000 đồng

Tổng cộng: 4.100.000 đồng

Thu nhập bình quân 800.000 đồng/người/năm

Có lẽ đây là một trường hợp không mấy cá biệt, mà có thể xem như khá phổ biến đối với Thái Bình".

Đây là câu chuyện 10 năm trước và là một trong những nguyên nhân đẩy tới "Sự kiện Thái Bình 1997" chúng tôi sẽ phân tích thêm ở dưới. Nhưng xin hãy đọc tiếp những thông tin của 10 năm sau sự kiện đó, năm 2007, do Phó Cục trưởng Cục Hợp tác xã và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) đưa ra:

"Nếu liệt kê ra các "đầu khoản" mà ND có thể phải đóng, thì lên tới hơn 40 khoản. Trong khi đó thu nhập từ trồng lúa lại rất thấp. Chẳng hạn, theo khảo sát tại Thái Bình và Hà Nam, mỗi hộ ND được giao khoảng 5-6 sào (trên 2.000m2 ruộng). Nếu chỉ cấy 2 vụ lúa thì giá trị sản lượng đạt khoảng 4,5 triệu đồng/năm. Trong đó, chi phí sản xuất đã chiếm 2,3 triệu đồng (hơn 50%). Thu nhập còn lại của mỗi hộ chỉ là 2,2 triệu đồng, tức chỉ đạt khoảng 183.000 đồng/tháng. Nếu trừ đi các khoản phải nộp cho xã và các tổ chức thì mức thu mỗi hộ trồng lúa chỉ còn 170.000 đồng/tháng"! (báo NTNN ngày 9/4/2007).

"Trong túp nhà lè tè ông Hoàng V (xã Trung Lộc) - một người mang di chứng chất độc da cam - ngồi co ro rồi chỉ lắc đầu khi nói về các khoản quỹ, phí. Nhà ông có 5 lao động với 6 sào ruộng nhưng sau khi trừ chi phí chỉ còn 2 triệu đồng/năm. Ngần ấy tiền trang trải cho cả gia đình sống trong 12 tháng, rồi cả lo chuyện ốm đau, học hành của con cái...

Thì ra, nông thôn "truyền thống" đã khởi động cho Đổi Mới với "khoán", để tác động đẩy tới sự chuyển động của đô thị và công nghiệp "hiện đại"! Đúng là, chính cái "truyền thống" đã cứu cho cái "hiện đại" một bàn thua trông thấy (theo ngôn từ bóng đá)! Thế rồi, thành quả của Đổi Mới thì đô thị thụ hưởng phần lớn, dường như nông thôn chẳng được bao nhiêu.

Khấm khá từ đâu?

Tại một xã mà chúng tôi có dịp tìm hiểu, nhìn thấy những nét mới đập ngay vào mắt: Những ngôi nhà gạch khang trang, một tầng có, hai tầng, ba tầng có nằm sát cạnh những mái nhà tranh quen thuộc. Hỏi ai là chủ nhân của những ngôi nhà đó. Được cho biết: Chủ nhân là những người có con em "xuất khẩu" lao động, ra nước ngoài hoặc làm ăn ở đô thị trong nước, gửi tiền về để gia đình xây nhà. Và cùng với những gia đình có người "xuất khẩu" lao động xây nhà, là nhà của các quan chức xã và người nhà của họ.

Những ngôi nhà tranh quen thuộc thì vẫn như bao đời nay. Những gia đình thuần nông, sống bằng nghề trồng lúa, có chen vào hoa màu, song vẫn là "nông vi bản", thì không có bao nhiêu thay đổi.

Nghèo vẫn hoàn nghèo. Cũng có nghĩa là, quá trình "phát triển nông thôn" trong "giai đoạn mới" chưa giúp người nông dân trồng lúa thoát được nghèo. Có thể có những hộ khấm khá lên nhờ nuôi tôm, nhưng khi tôm bệnh chết hàng loạt thì phá sản. Lại phải nai lưng ra lấp hồ nuôi tôm mà trước đấy phải đầu tư bao công của, nay phải trở lại trồng lúa. Song không phải cứ muốn phục hồi lại đất trồng lúa là ai đã trót biến ruộng cấy lúa thành hồ nuôi tôm cũng đủ sức làm được. Thế là những khấm khá có được dễ thấy nhất, chắc ăn nhất, là nhờ sự hỗ trợ từ đô thị và công nghiệp một cách rất thô sơ và "truyền thống": Đồng tiền kiếm được từ nơi xa gửi về.

Và sự khấm khá thứ hai, liệu có phải là nhờ... tham nhũng? Đồng lương của cán bộ, thu hoạch từ lao động sản xuất hoặc kiếm thêm bằng nghề phụ của họ thì dân quá rành, làm sao đủ tiền xây nhà như vậy, ăn tiêu như vậy.

Người nông dân có thể kể vanh vách nhà này nhà nọ vì sao mà "phất lên", của ai, đứng tên ai, nhờ ai đứng tên.

Có người "ăn vụng chùi mép sạch", nhưng khối kẻ ăn vụng một cách đường hoàng và công khai, vì "không ăn cũng thiệt". Nhiệm kỳ có niên hạn, không tranh thủ "xơi" ngay thì "nhỡ thời cơ".

(Còn nữa)

Đừng quên bài học Thái Bình 1997 (Kỳ 2)

Thiếu an toàn xã hội

Thông tin "mới" nhất mà chúng tôi thu nhận được là một chiều cạnh của vấn đề an toàn xã hội ở nông thôn. Câu chuyện được mở đầu như sau: "Nhà nước đang hô hào chống cúm gia cầm, còn chúng em thì đang phải ngủ với gia cầm đấy ạ". Hỏi tại sao. Được trả lời: "Tối đi ngủ, phải bắt gà, vịt, ngan, ngỗng nhốt vào lồng, để dưới gầm giường vì để ngoài chuồng thì chúng bắt ngay".

Hỏi: "Ai bắt, trộm trong xã hay ở ngoài vào?". Trả lời: "Ngoài vào thế nào được. Chỉ trong xã. Mà chúng tôi biết rõ những ai trộm. Toàn cánh hút chích ma túy cả. Chúng ngang nhiên nói rõ: Chúng tao chỉ lấy cắp gà, chẳng làm gì nên tội. Giết người như con bí thư xã mà cũng chỉ đi tù vài năm đã trở về, trộm cắp vặt thì có là cái thớ gì". Công an xã biết, nhưng cũng lờ đi cho đỡ "rách việc". Thế là dân chúng tôi phải tự bảo vệ lấy mình. Nhà tôi có 3 mặt con trai, đủ gậy gộc, chúng không dám làm gì vào đêm hôm. Nhưng nhà neo đơn, toàn đàn bà, trẻ con thì hãi lắm".

Lẽ nào, sau 62 năm xây dựng chính quyền "của dân, do dân và vì dân" trong cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ", nơi đây, tại quê hương mình, người dân vẫn: "Phải cần con trai để có lực lượng tự bảo vệ"!

Vậy thì trong một cá biệt này, luật pháp, bộ máy cầm quyền, lực lượng công an xã, các đoàn thể quần chúng như thanh niên, phụ nữ, Hội ND... góp gì vào vấn đề an toàn xã hội?

Xin gửi lại một miêu tả và phân tích về hiện tượng được miêu tả trong "Báo cáo Khảo sát Thái Bình năm 1997": "Cái cơ cấu làng họ lâu nay tưởng như chìm sâu trong ký ức giờ đây lại sống lại và trở thành chỗ dựa mạnh mẽ cho đời sống thôn xã. Hình ảnh những cán bộ xã Mỹ Lộc (Thái Thụy) phải co cụm trên nóc nhà mình với sự bảo vệ của những người trong gia tộc và thôn xóm, phải chăng là điều cảnh báo cho sự bất lực của bộ máy quản lý mà lâu nay chúng ta cứ ngỡ như là vững chãi”.

Phản ứng của làng

Năm 1993, các đảng viên thuộc hai chi bộ ở xã Thụy Hải (Thái Thụy) đã tổ chức dân 2 thôn cầm vũ khí đánh nhau vì tranh chấp đất. Người ta cũng rất tích cực trong việc đòi tách hợp tác xã và đòi chia lại ruộng đất giữa các thôn.

Những câu chuyện về "chi bộ họ ta", về sự kế nghiệp các bí thư và chủ tịch đã nghỉ quản lý bằng con, cháu của họ vốn không chỉ xảy ra gần đây mà nó đã tiềm tàng từ lâu trong cộng đồng làng xã khi đi vào hợp tác hóa để tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Việc khôi phục các quan hệ và sinh hoạt văn hóa truyền thống ấy chính là cái giá đỡ có hiệu quả cho quá trình chính trị hóa đời sống nông thôn hiện nay. Nó có thể có ích cho công cuộc Đổi Mới, nếu nó được hướng theo những mục tiêu chung của đất nước và thời đại.

Trong tình thế ngược lại, nó sẽ là lực cản to lớn cho việc xây dựng khối đoàn kết toàn dân và sự đi lên của đất nước trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Cần lưu ý rằng: "Làng là tế bào của xã hội Việt Nam. Xã hội Việt Nam là sản phẩm của tự nhiên tiết ra từ quá trình định cư và cộng cư của người dân Việt trồng trọt. Hiểu được làng Việt là có trong tay cơ sở tối thiểu và cần thiết để tiến lên hiểu xã hội Việt nói riêng và xã hội Việt Nam nói chung trong sự năng động lịch sử của nó, trong ứng xử cộng đồng và tâm lý tập thể của nó, trong các biểu hiện văn hóa của nó, cả trong những phản ứng của nó trước những hình thái mà lịch sử đương đại đặt vào nó" (Nguyễn Từ Chi).

Chúng ta đang chứng kiến "những phản ứng của làng xã" trước những hình thái mà lịch sử đương đại đặt vào nó.

Cần lưu ý rằng, với tất cả khuyết tật vốn có, nền "dân chủ làng xã" xưa kia cũng đã nuôi dưỡng được phần nào tính "tự quản" đó. Tác giả của cuốn sách "La commune annamite", P.Ory, đã từng lưu ý những nhà cai trị thực dân rằng: "Làng của Việt Nam tự quản lấy chính nó. Nhà nước không nên can thiệp vào công việc của làng, trừ khi làng không thực hiện nghĩa vụ của mình là đóng thuế thân, thuế đất, đi phu, đi lính" (Challamel- Paris. 1894. p.16). Quả có vậy. Các tổ chức tộc họ, phe giáp, phường hội... với những vai trò khác nhau phải lựa chọn cách ứng xử trước áp lực của lệ làng, của hương ước. Sự chế ước của dòng họ, nhân tố có khả năng trung hòa các quan hệ khác nhau, tạo nên đời sống tương đối ổn định của cái làng Việt Nam trong tính tự quản vốn có của nó. Những cái đó đã mất đi cùng với sự ra đời một cách tổ chức xã hội mới sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đặc biệt là sau "cải cách ruộng đất" ở miền Bắc.

Một mặt, cơ cấu xã hội ở nông thôn được hình thành trong quá trình hợp tác hóa đã đơn giản hóa đến mức tối đa. Diện mạo xã hội nông thôn chỉ còn lại một bên là người nông dân với các hộ gia đình xã viên và bên kia là Ban Chủ nhiệm hợp tác xã, Đảng ủy, Ủy ban và các đoàn thể, bao gồm cả Mặt trận Tổ quốc đều đã được "Nhà nước hóa".

Các hình thức tự quản vốn có như đã nói ở trên hầu như bị xóa sạch. Không có một lực lượng xã hội nào được tồn tại có tính tự trị, tự quản tương đối độc lập. Người ta đã không hiểu rằng, khi phá vỡ tính tự trị của làng xã thì cũng đồng thời xóa mất tính trung hòa do sự chế ước và dung hợp của những quan hệ cộng đồng tạo nên.

Sự tích tụ những bất đồng, mâu thuẫn giữa hai khối lợi ích và quyền lực: Một bên là đông đảo bà con nông dân, bên kia là tầng lớp lãnh đạo mới mà không còn yếu tố trung hòa nào nữa sẽ ươm mầm cho những bùng nổ xã hội. Đấy là chưa nói đến một vấn đề nhức nhối khác là những hệ lụy của những sai lầm trong "cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức" mà dù đã sửa sai cũng không sao hàn gắn lại được nguyên vẹn những đổ vỡ trong đạo lý truyền thống gia đình, làng họ, xóm giềng "tối lửa tắt đèn có nhau", "một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ".

Sự trống trải tinh thần

Cùng với sự tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội, đảm bảo dân chủ, nâng cao dân trí, xã hội hiện đại cần đến một loạt các thiết chế xã hội để đảm bảo sự hiểu biết lẫn nhau tốt hơn giữa con người trên căn bản tôn trọng cá nhân. Xã hội hiện đại còn là một sự hài hòa giữa lao động và sử dụng hợp lý thời gian nhàn rỗi, đặc biệt là khi có sự tăng trưởng kinh tế.

(Còn nữa)

Đừng quên bài học Thái Bình 1997 (Kỳ cuối)

Chúng ta đứng trước hiện tượng là Thái Bình - một trong những tỉnh khá nhất của nông thôn Bắc bộ, kinh tế có lên tuy chưa nhiều so với tiêu chuẩn hiện đại nhưng là rất cao so với những ngày trước năm 1945. Học vấn cũng vậy. Ấy thế mà việc tạo ra những điều kiện để sử dụng thời gian nhàn rỗi thì ở nhiều nơi là gần như con số không.

Thanh niên sau khi được học hành đã không thể tìm được một cách giải trí tích cực nào ngoài việc giải trí thụ động là xem TV. Trong khi đó tuổi kết hôn lại được nâng cao đến thừa sinh lực. Thanh niên, cũng không có chỗ để thực thi trình độ hiểu biết của mình do phải tuân thủ truyền thống "trọng xỉ", dù cho đã có văn hóa, nhưng xem ra vẫn còn "trẻ quá" để thay thế các bậc cha chú, do vậy họ cũng chưa có chỗ để sử dụng.

Trong các đám đập phá ở nông thôn Thái Bình người ta quan sát thấy chủ yếu là thanh niên, với những mô hình hiệp khách du nhập một cách bập bõm qua các phương tiện thông tin đại chúng cũng là điều để chúng ta suy nghĩ kỹ hơn về nguyên nhân.

Đối với các nhóm tuổi khác, đặc biệt là phụ nữ, tình hình còn bi kịch hơn. Ruộng đất còn ít, nghề phụ không có, người ta không biết sử dụng lao động của mình làm gì. Những truyền thống và tập tục văn hóa ngày xưa thì phần lớn đã bị tiêu vùi trong những năm tháng trước đây. Việc phá những cái đình chùa cuối cùng ở Thái Bình là vào những năm đầu thập kỷ 80. Một sự trống trải trên bình diện văn hóa tinh thần, cái dù sao đi chăng nữa cũng đào tạo cho con người ta một nhân cách, dù là nhân cách cam chịu, sự trống trải đó sẽ dẫn tới những hệ lụy mà không phải lúc nào người lãnh đạo cũng cảm nhận được. Và không có cái gì dễ thay thế nó. Văn hóa mới, hướng nhiều về vật chất, lại cao hơn mức mà kinh tế nông thôn Thái Bình cho phép.

Hữu danh vô thực

Những tổ chức, thể chế xã hội được xây dựng nên trong những năm tháng đã qua như: Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Phụ lão... dần dần rơi vào trạng thái phần nào hữu danh vô thực. Những tổ chức này có một thời đã đóng một vai trò rất tích cực, nhưng giờ đây hình như không còn sức hấp dẫn người dân nữa. Tất cả những thiết chế xã hội này đều vẫn đang hoạt động, nhưng có vẻ như nó đã không đáp ứng được mục tiêu: Tạo một sự đồng cảm xã hội.

Trong khi đó, những loại hình tổ chức khác bắt đầu được lập ra: Các hội từ thiện, các tổ chức phi Chính phủ... lại cũng chưa phát huy được tác dụng bao nhiêu. Người ta dường như cũng cảm nhận rằng những loại hình thức tổ chức đó cũng chẳng đáp ứng được gì cho nhu cầu tinh thần và giao tiếp xã hội của người dân vì vẫn là những con người cũ làm những việc đó. Do vậy, một mặt người dân tiêu chỗ tiền phụ trội ít ỏi có được của họ vào ma chay, cưới xin và những cái hủ tục khác nữa như uống rượu hoặc đánh số đề. Và mặt khác, tâm linh họ lại hướng mạnh về tôn giáo tín ngưỡng.

Có thể thấy ở nông thôn tất cả các bà, các chị từ 30 tuổi trở lên đều chăm chỉ tham gia lễ chùa hoặc đi nhà thờ đều đặn. Chỉ riêng quan sát ngôi chùa ở nông thôn thì có thể thấy thiết chế này trong bối cảnh hiện nay là trở nên rất hữu ích cho người dân nông thôn: Thỏa mãn phần nào nhu cầu văn hóa tinh thần, rèn luyện tình người cho con người. Hơn thế, nó còn là nơi cưu mang cho những cuộc đời bất trắc, cái mà ở thời nào cũng có. Cùng với ngôi chùa làng, nhiều nơi, nhà thờ Thiên Chúa giáo cũng đang hoạt động tích cực như một lực lượng cứu rỗi linh hồn. Họ có đủ đức tin và nguồn tài chính để đi vào trong quần chúng.

Đặc biệt là với một nông thôn mà không có gia đình nào không có người phải nằm xuống trong cuộc chiến tranh. Không phải ngẫu nhiên mà phần lớn các sư giữ chùa làng là những người phụ nữ có số phận dở dang, trong số đó có nhiều người trở về sau những năm tháng chiến đấu trong hàng ngũ thanh niên xung phong, chống Mỹ cứu nước. Điều này thật đáng suy nghĩ.

Cần hiểu rằng, với Đổi Mới, người nông dân trong các hộ tiểu nông có sự độc lập tương đối trong sản xuất và kinh doanh nông nghiệp, không còn quá bị lệ thuộc vào Ban Chủ nhiệm HTX và Đảng ủy và Ủy ban như trước. Rồi, bộ đội xuất ngũ trở về, một số người đi đây đi đó chứ không chỉ bị ràng buộc bên trong lũy tre làng, được tiếp nhận những thông tin mới. Họ không dễ tuân phục và cam chịu trước những hư hỏng của lớp "cường hào mới", có khi vừa ngoi lên từ trong số họ. Đứng trước tình hình "nhiều người có chức có quyền trong hệ thống tổ chức của Đảng, Nhà nước, các đoàn thể quần chúng hư hỏng quá, thoái hóa, biến chất, chạy theo chức quyền, tiền, danh và lợi, những người ấy đang làm cho một bộ phận không nhỏ trong nhân dân ta ngày càng giảm lòng tin vào Đảng, đưa đến tình hình nguy kịch không thể coi thường" mà đồng chí Phạm Văn Đồng đã cảnh báo trong bài viết cuối cùng, không thể không được đặt ra trong việc "phát triển nông thôn".

Phải chăng vì thế, khi sự bạo động bùng lên thì các tổ chức Đảng ở các xã có chuyện xảy ra dường như tê liệt, nhiều đảng viên lẩn tránh hoặc đứng nhìn, hầu hết đoàn viên, hội viên không hề có phản ứng, đấy là chưa nói một bộ phận không ít đã tham gia vào các sự kiện.

Vấn đề này không thể lẩn tránh, mà cần phải đặt ra trong việc "Phát triển nông thôn trong giai đoạn mới". Bài học về Thái Bình là bài học về sự lãnh đạo của tổ chức Đảng, bộ máy Nhà nước và hệ thống chính trị ở nông thôn. Bài học đó liệu có còn nguyên vẹn không?

Cần câu trả lời sáng tạo

Tháng 1/2007, trong chuyến về Thái Bình thăm lại địa bàn khảo sát năm 1997 mà hàng năm chúng tôi vẫn tiến hành, chúng tôi đã gặp một đồng chí cán bộ lâu năm của Thái Bình. Đồng chí cho biết: "Tôi vừa định viết một bài báo: "Đừng quên bài học Thái Bình năm 1997".

Có nhiều trao đổi khó có thể đưa lên mặt báo. Nếu trước đây vấn đề "điện, đường, trường, trạm" đã huy động quá mức sức dân và những khuất tất trong việc xây dựng giúp cho một số người phất lên, thì nay vấn đề lại diễn ra ở bình diện khác, tinh vi hơn, kín nhẹm hơn có, mà lộ liễu hơn cũng có.

Song lộ liễu hay kín nhẹm đều có "đường dây thông suốt" từ trên xuống, từ dưới lên không dễ gì "đưa nhau ra tòa" được. "Không đưa ra tòa" được, nhưng những tồn đọng âm ỉ thì vẫn đang tích tụ, nếu không được giải quyết thì đó sẽ chính là nguyên nhân "đưa đến tình hình nguy kịch không thể thường" đã được cảnh báo.

Kết thúc bài viết này, chúng tôi muốn dừng lại ở hình ảnh một đồng chí Bí thư Huyện ủy trẻ, có bản lĩnh và trí tuệ, vốn đã được học hành nghiêm chỉnh và được đào tạo có bài bản, từng giữ cương vị lãnh đạo ở một số lĩnh vực kinh tế trước khi về nhận chức bí thư huyện ủy. Anh say sưa trình bày những ý tưởng táo bạo trong việc đưa nông nghiệp, nông thôn đi lên trên con đường công nghiệp hóa và hiện đại hóa.

Kết luận anh rút ra là: Nếu được chấp nhận những ý tưởng đó, chỉ trong vòng một nhiệm kỳ (5 năm), huyện của anh sẽ có chuyển biến thật sự.

Trong những ý tưởng táo bạo đó có vấn đề làm thế nào để xóa bỏ tình trạng manh mún, tản mạn của ruộng đất hiện nay. "Không tập trung được ruộng đất, không sao chuyển đổi được cơ cấu lao động, ngành nghề, áp dụng khoa học và kỹ thuật mới".

Trả lời cho câu hỏi làm sao tập trung ruộng đất, anh cười dí dỏm: "Trước hết là phải thay đổi cách nghĩ quen thuộc về “người cày có ruộng" như là một cứu cánh của lập trường cách mạng. Có lẽ phải biết và dám "tập trung ruộng đất để đưa nông thôn vào sản xuất hiện đại ở trong đầu" đã, rồi từ đó mới thực thi được trên đồng ruộng. Mà chúng tôi ở huyện, nếu không được cái đầu của tỉnh gật thì chỉ mới đưa ra ý tưởng đã bị "phạt đền 11m" rồi, làm sao dám thực thi? Mà cái đầu của tỉnh thì lại phải chờ đợi từ cái đầu của T.Ư có thuận không đã. Và cứ thế, sự chờ đợi kéo dài, và nông thôn cũng mòn mỏi kéo dài ì gạch theo bước chân trâu".

Những cán bộ cỡ Bí thư Huyện ủy như vậy là vốn quý của sự nghiệp "phát triển nông thôn trong giai đoạn hiện nay". Những cái đầu biết suy nghĩ, dám chịu trách nhiệm, sẵn sàng vào cuộc, bứt lên.

Hiện nay, những cái đầu dám nghĩ và dám làm, dám chịu trách nhiệm về việc làm của mình để xây dựng nông thôn mới đang trong tư thế sẵn sàng ở vạch xuất phát, chỉ chờ phát súng lệnh là bứt lên. Ai chịu trên nhiệm về phát súng lệnh xuất phát ấy. Chúng tôi đã đặt câu hỏi này ra trước cuộc "Hội thảo về Phát triển nông thôn trong giai đoạn mới" vừa rồi, cũng là đặt ra câu hỏi cho những người đang chịu trách nhiệm tổng kết về Nghị quyết phát triển nông nghiệp và nông thôn của Đảng.

“Trong quý II này, Chính phủ sẽ ban hành ngay một số chính sách đặc biệt quan trọng để hỗ trợ nông dân (ND), trong đó có việc bỏ các khoản thu không cần thiết của ND hiện nay”. Đó là khẳng định của ông Đặng Kim Sơn - Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển nông nghiệp nông thôn khi trả lời phỏng vấn phóng viên NTNN.

Ông Sơn cho biết: “Hiện nay Bộ NN&PTNT đang tổng kết lại các khoản phí nông dân đóng góp. Nông dân đang đóng 3 khoản chính: Một là phí theo quy định, ví dụ như quỹ trẻ thơ, quốc phòng, phòng chống thiên tai... Hai là một số khoản đóng theo phục vụ sản xuất như phí khuyến nông, bảo vệ thực vật, thú y, đê điều... Ba là một số khoản đóng theo quy định của địa phương đặt ra. Các khoản này tuỳ địa phương, ví dụ như xoá đói giảm nghèo, có khi là phí chống lụt bão, xây dựng trường..; chưa kể các khoản phí hội, đoàn ND cũng đang phải đóng..., nói chung là rất nhiều, từ 20 - 40 khoản.

Tại sao ND lại phải đóng nhiều khoản phí thế?

- Thật ra xét về tỉ lệ đóng góp trong thu nhập chung của ND hiện nay không phải là cao. Nhưng nó có vấn đề là: Đối với ND nghèo, các khoản phí này đang là gánh nặng. Hơn nữa số tiền đóng không lớn nhưng đầu phí ND phải đóng quá nhiều. Điểm nữa là cách thu không thống nhất ở các địa phương. Do đó, nó gây cảm giác nặng nề và không thoả mãn với ND. Việc quản lý, sử dụng các khoản đóng góp ấy cũng không công khai, minh bạch. Đấy mới là vấn đề nhức nhối.

Chúng ta biết là “vấn đề nhức nhối”, tại sao lại cứ để ND phải gánh chịu mãi, thưa ông?

- Phải nhìn điều này từ 2 khía cạnh. Trước đây, đất nước còn nghèo, khả năng cung cấp, hỗ trợ của Nhà nước cho ND còn yếu thì ND phải đóng góp nhiều. Chúng ta cũng có chủ trương xã hội hoá, phân quyền, phân cấp cho địa phương, có rất nhiều khoản Nhà nước và nhân dân cùng đóng góp mới thực hiện được. Bây giờ đang là lúc giao thời, dân còn nghèo, song Nhà nước cũng chưa mạnh lên được, vẫn phải dựa vào dân nên các khoản phí mới trở thành vấn đề bức xúc với ND. Nhưng tôi cũng thừa nhận còn có những khoản thu không cần thiết và chúng ta phải tìm cách khắc phục.

Sẽ khắc phục như thế nào, thưa ông?

- Những khoản thu của ND đã được đưa vào Nghị định, chủ trương của Chính phủ thì vẫn phải duy trì. Song những khoản phí không cần thiết thì dứt khoát tới đây phải bỏ đi. Các địa phương sẽ bị buộc phải xem xét lại để thực hiện điều này. Tất cả các bộ, ngành cũng phải rà soát lại. Tôi cho là sau đợt rà soát này sẽ có rất nhiều khoản phí có thể bỏ đi được. Một điều quan trọng nữa là sau khi bỏ đi rồi thì phải cấm không cho nó “mọc” lại, giống như giấy phép con ấy.

Điều gì đảm bảo việc rà soát, quy định lại các khoản phí sẽ được thực hiện hợp lý hơn?

-Theo tôi, chúng ta phải quy định rõ việc cho phép ai được thu, cách quản lý và sử dụng các khoản thu đó như thế nào? Công khai, minh bạch như thế nào và theo các quy chế như thế nào?... Đấy mới là điều quan trọng để đảm bảo việc thu đúng, đủ, hiệu quả đóng góp của ND.

Nhưng làm sao ND có thể biết các khoản đóng góp của họ được thu một cách hợp lý?

- Tôi nghĩ cách tốt nhất sau này là ND phải được tham gia giám sát. Chúng ta đã có cơ chế giám sát của người dân. Trực tiếp người dân phải có quyền biết đồng tiền họ nộp vào được sử dụng như thế nào. Còn Nhà nước phải có quy định cụ thể ai được phép thu, thu cái gì, thu đến đâu... tất cả phải có quy định cụ thể.

Thực tế, năng lực giám sát của ND còn yếu, nếu không có các quy định cụ thể thì họ không thể giám sát được các khoản đóng góp của mình tại địa phương. Ông nghĩ như thế nào?

- Muốn làm được, bản thân ND phải tự tổ chức lại việc giám sát. Ví dụ như các dịch vụ cung cấp nước, khuyến nông của HTX ở nhiều địa phương, ND đã tham gia vào quyết định các mục chi và đóng góp các khoản lệ phí.

Nhưng nói chung các địa phương đều không muốn bỏ đi các khoản phí, kể cả khi có người dân giám sát. Chưa kể điều kiện kinh tế - xã hội của các địa phương cũng khác nhau. Vậy chúng ta giải quyết vấn đề như thế nào?

- Đúng là như vậy. Thực tế với xã giàu, các khoản thu của ND chẳng nghĩa lý gì nhưng với xã nghèo là rất quan trọng để duy trì hoạt động của xã.

Chúng tôi đang nghiên cứu, với các xã nghèo đó, dân sẽ đóng góp đến đâu, Nhà nước hỗ trợ đến đâu. Các xã hiện đều được phép để lại các khoản thuế. Họ phải lấy ngân sách địa phương để bù đắp các hoạt động của mình chứ không thể tăng phí của ND. Chỉ đơn cử phí thuỷ lợi, hiện Bộ NN&PTNT đang xem xét với hệ thống thuỷ lợi ở Trung ương, cấp đầu mối địa phương, Nhà nước phải bù đắp đỡ cho dân. ND đóng thủy lợi phí cũng phải chia ra vùng giàu, nghèo để Nhà nước có chính sách hỗ trợ...

Hai là Nhà nước phải hỗ trợ thuế, cơ sở hạ tầng (đường xá, cầu, cống). Giá điện nông thôn phải bằng thành thị, nông thôn phải có nước sạch. Hay Nhà nước phải có chính sách xã giàu thì ND không phải đóng phí, ngân sách địa phương phải hỗ trợ. Còn xã nghèo thì Nhà nước giúp địa phương hỗ trợ cho dân...

Được biết, các Bộ, ngành đang xây dựng và trình Chính phủ một hệ thống các chính sách hỗ trợ ND, nông thôn, trong đó bao gồm cả việc xem xét lại các khoản đóng góp của ND. Bao giờ các chính sách này sẽ đi vào cuộc sống, thưa ông?

- Chúng tôi đã chuẩn bị xong để trình Chính phủ. Trong quý II này, Chính phủ sẽ ban hành ngay một số chính sách khá đặc biệt và quan trọng. Đó là chính sách khoan sức dân, dãn sức cho ND.

Theo đó, khoản phí, thuế nào bỏ được thì phải bỏ ngay; khoản nào hỗ trợ được thì hỗ trợ ngay. Ở dưới thì tăng sức cho dân, giao quyền cho ND. Làm thế nào Nhà nước và ND cùng huy động sức mạnh của mình cho phát triển. Đến năm 2008, Đảng ta sẽ chính thức có một quyết sách lớn dành cho ND.

Xin cảm ơn ông!

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát trả lời phỏng vấn báo NTNN về thuỷ lợi phí - khoản phí nặng nề nhất đối với nông dân, chiếm từ 40 - 80% tổng các khoản đóng góp của nông dân - cũng như về hướng giải quyết với một số loại quỹ, phí khác.

Bộ NN&PTNT đang nghiên cứu đề xuất Chính phủ về miễn, giảm thuỷ lợi phí cho nông dân. Xin Bộ trưởng cho biết dự kiến chủ trương này được thực hiện như thế nào?

- Bộ NN&PTNT cùng Bộ Tài chính đã sơ bộ thống nhất về các nội dung cụ thể để đề xuất Chính phủ miễn, giảm thuỷ lợi phí cho nông dân. Theo đó, Nhà nước sẽ đảm bảo kinh phí vận hành các công trình thuỷ lợi đầu mối. Phần hệ thống nội đồng, các công trình nhỏ sẽ phân cấp chuyển giao cho các tổ chức hợp tác dùng nước của nông dân quản lý.

Theo tính toán sơ bộ của Bộ NN&PTNT, để có thể miễn, giảm thuỷ lợi phí, ngân sách Nhà nước hàng năm phải chi ít nhất khoảng 1.000 tỷ đồng cho công tác này. Ngoài ra cũng cần hỗ trợ thêm để các tổ chức của nông dân duy tu, bảo dưỡng, nâng cấp và vận hành hệ thống nội đồng. Trên cơ sở cân đối các nguồn chi ngân sách, Bộ Tài chính cho biết có thể thực hiện chủ trương này ngay từ năm 2008.

Việc miễn, giảm thuỷ lợi phí trước hết là để hỗ trợ bà con nông dân nghèo, đời sống còn khó khăn ở những vùng đã có công trình thuỷ lợi. Bên cạnh đó, Nhà nước tiếp tục đầu tư, xây dựng và đưa vào sử dụng các công trình thuỷ lợi mới ở những vùng chưa có nguồn nước.

Khi miễn hoàn toàn hay giảm thuỷ lợi phí theo từng vùng hoặc từng đối tượng dùng nước thì điều cốt yếu phải đảm bảo cho các hệ thống công trình thuỷ nông tiếp tục phát huy.

Chúng tôi đang nghiên cứu, xem xét từng việc cụ thể làm sao để bà con nông dân được miễn, giảm thuỷ lợi phí nhưng vẫn được cấp đủ nước cho sản xuất, sử dụng nước tiết kiệm và hiệu quả.

Về đối tượng được miễn giảm thuỷ lợi phí, Bộ NN&PTNT thống nhất với ý kiến của Bộ Tài chính miễn, giảm cho bà con nông dân theo hạn điền và kiến nghị tiếp tục miễn hoàn toàn đối với các vùng kinh tế khó khăn. Các hộ dùng nước có diện tích vượt hạn điền, các đơn vị dùng nước cho công nghiệp, sinh hoạt, dịch vụ vẫn phải trả thuỷ lợi phí theo quy định.

Được biết đây không phải là lần đầu tiên Nhà nước miễn, giảm thuỷ lợi phí cho nông dân mà việc này đã được thực hiện trong nhiều năm qua. Vậy vì sao thuỷ lợi phí vẫn là vấn đề "nóng" ở nông thôn hiện nay?

- Đúng là việc miễn, giảm thuỷ lợi phí đã được Nhà nước ta thực hiện kể từ khi ban hành Nghị định 143/NĐ-CP ngày 28/11/2003, trong đó có quy định rõ là: Không thu khấu hao cơ bản và sửa chữa lớn; không thu tiền điện bơm tiêu úng, không thu chi phí chống hạn vượt định mức. Miễn giảm khi thiên tai, mất mùa và miễn hoàn toàn ở các địa bàn có điều kiện kinh tế khó khăn.

Vì vậy, theo tính toán của Cục Thuỷ lợi (Bộ NN&PTNT), với mức thu thuỷ lợi phí hiện tại, Nhà nước đã hỗ trợ khoảng 50-60% chi phí cho người dân, thể hiện sự ưu việt của Nhà nước ta.

Bên cạnh đó, Bộ NN&PTNT hàng năm đề nghị Chính phủ cấp bù và hỗ trợ chống úng, hạn cho các địa phương, như năm 2005 kinh phí chống hạn là 143,8 tỷ đồng, năm 2006 là 48 tỷ đồng và đầu năm 2007 là 95,1 tỷ đồng.

Mặc dù vậy ở nhiều nơi, thuỷ lợi phí vẫn là khoản đóng góp lớn của nông dân. Điều tra sơ bộ cho thấy ở đồng bằng sông Hồng thuỷ lợi phí chiếm tới 70%, đồng bằng sông Cửu Long là 40%, các tỉnh duyên hải miền Trung chiếm tới 80% tổng các khoản đóng góp của hộ gia đình nông dân trung bình. Tuy vậy, ở từng vùng, miền nước ta, do điều kiện thiên nhiên, các hệ thống thuỷ nông có nhiều khác biệt.

Ở vùng đồng bằng sông Hồng, miền núi phía Bắc và miền Trung thì đa số các công trình thuỷ nông phải bơm nhiều cấp mới có đủ nước vào ruộng cho bà con gieo cấy nên chi phí rất cao.

Ở khu vực Nam bộ, nhất là khu vực đồng bằng sông Cửu Long thì thiên nhiên ưu đãi nhiều hơn. Bà con chỉ cần bơm 1 cấp hoặc nước tự chảy vào ruộng. Do vậy, chúng tôi đang nghiên cứu đổi mới chính sách thuỷ lợi phí phù hợp cho từng vùng, miền để trình Chính phủ ngay trong tháng 5/2007 và soạn thảo các văn bản pháp quy về thuỷ lợi phí mới để trình cơ quan có thẩm quyền quyết định.

Sau chủ trương miễn, giảm thuỷ lợi phí, Bộ sẽ đề xuất Chính phủ tiếp tục bãi bỏ hoặc giảm các khoản đóng góp nào nữa cho nông dân?

- Thực hiện chính sách khoan sức dân, Nhà nước ta đã bãi bỏ thuế nông nghiệp. Thay đổi chính sách thuỷ lợi phí chỉ là một phần của chủ trương khoan sức dân, tiếp sức dân mà Bộ NN&PTNT đang tập trung nghiên cứu, đề xuất với Chính phủ.

Thực tế ở các địa phương hiện nay người dân đang phải đóng góp rất nhiều khoản. Bộ NN&PTNT đang khảo sát cụ thể các khoản đóng góp của nông dân.

Bình quân các vùng, miền nước ta bà con nông dân đang phải đóng góp 17-28 khoản với mức thu từ 250-700.000 đồng/hộ/năm. Có những vùng bà con chỉ trông cậy vào cây lúa mà đóng góp như vậy làm cho đời sống bà con khó khăn thêm.

Bộ NN&PTNT đang nghiên cứu phân loại và đề xuất với Chính phủ bãi bỏ bớt các khoản thu không còn hợp lý như một số loại quỹ và các khoản thu khác để giảm gánh nặng cho nông dân.

Xin cảm ơn ông!

UBND Tỉnh Nghệ An: Yêu cầu kiểm tra xử lý việc lạm thu thủy lợi phí

Sau khi báo NTNN số 91 ra ngày 16/4 vừa qua có bài “Oằn lưng vì thuỷ lợi phí” phản ánh: 50 hộ dân xã Hưng Châu, huyện Hưng Nguyên phải trả ruộng do thu thuỷ lợi phí quá cao và còn những ách tắc bất cập trong vấn đề quản lý khiến họ không thể làm ruộng, Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An có công văn giao Chủ tịch UBND huyện Hưng Nguyên chỉ đạo các đơn vị chức năng tiến hành kiểm tra vấn đề nêu trên.

Nếu đúng như báo NTNN phản ánh, các cơ quan chức năng cần có biện pháp xử lý phù hợp để sớm ổn định cuộc sống nhân dân. Đồng thời báo cáo kết quả kiểm tra, xử lý về Thường trực Tỉnh uỷ, Chủ tịch UBND tỉnh, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy và trả lời báo NTNN trước ngày 15/5.
NTNN

×