Một Nghệ sĩ Nhân dân quê Thái Bình là nghệ nhân tài ba của nghệ thuật chèo Việt Nam

Trước khi sáp nhập tỉnh Thái Bình và tỉnh Hưng Yên, Thái Bình có Nghệ sĩ Nhân dân là nghệ nhân tài ba của nghệ thuật chèo

Sáp nhập Thái Bình và Hưng Yên thành một tỉnh mới có tên gọi là tỉnh Hưng Yên, trung tâm hành chính - chính trị đặt tại thành phố Hưng Yên. Tỉnh Hưng Yên sau sáp nhập có diện tích tự nhiên 2.514,8 km2 và quy mô dân số 3.208.400 người.

Trước khi sáp nhập, Thái Bình là vùng đất sinh ra nhiều nghệ sĩ nổi tiếng trong đó có Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Mầm.

Sinh ra và lớn lên ở làng chèo Sáo Đền, một trong ba làng chèo cổ nổi tiếng của Thái Bình, cùng với đam mê và năng khiếu trời phú, Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Mầm (còn gọi là Lý Mầm) đã trở thành một trong những nghệ nhân tài ba của nghệ thuật chèo cả nước. Dù đã về với cát bụi hơn 40 năm, nhưng những nhân vật trong mỗi tích trò mà Nghệ sĩ Nhân dân Lý Mầm từng hóa thân vẫn còn sống mãi trong lòng khán giả yêu chèo.

Nghệ sĩ Nhân Nguyễn Mầm sinh năm 1897, trong một gia đình nhà nho nghèo ở tổng An Lão xưa, nay là xã Song An, huyện Vũ Thư. Thuở nhỏ, vì gia cảnh quá nghèo khó, Nguyễn Mầm phải đi ở cho gia đình một người chú họ trong làng. Đất Sáo Đền vốn là cái nôi của nghệ thuật chèo, người chú họ của Mầm cũng là một người mê chèo và biết hát chèo. Ông đã dạy cho cậu bé nhiều làn điệu, nhiều tích trò. Chèo dần cuốn hút Nguyễn Mầm đến nỗi cậu quên ăn quên ngủ, say mê diễn đến mức người xem như bị cuốn vào từng nhịp phách, không dứt ra được.

Khi trưởng thành, phần vì mưu sinh, phần để thỏa đam mê nghệ thuật, Nguyễn Mầm gia nhập gánh chèo Sáo Đền, cùng mọi người rong ruổi khắp nơi để biểu diễn. Từ đó, ông bắt đầu được biết đến với nghệ danh Lý Mầm. Giọng hát của ông không hẳn đẹp – hơi khàn, đục – nhưng nhờ kỹ thuật điêu luyện, luyến láy sáng tạo, chuyển tông linh hoạt, mỗi lần ông cất tiếng hát là khán giả say mê. Ông có khả năng diễn xuất đa dạng, hóa thân vào đủ loại vai, nhưng sở trường và thành công nhất vẫn là những vai hề chèo phê phán thói hư tật xấu trong xã hội phong kiến.

Vai nào Lý Mầm cũng chuẩn bị kỹ lưỡng, từ hóa trang, trang phục đến động tác, cử chỉ. Chỉ cần “thằng hề” do ông thủ vai bước lên chiếu diễn là cả khán giả cười nghiêng ngả. Ngoài đời, ông hiền lành, chân chất bao nhiêu thì trên sân khấu lại nhập vai hóm hỉnh, sắc sảo bấy nhiêu. Hình ảnh những anh hề láu cá như Cu Sứt, thầy đồ điếc mà ông thể hiện đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người xem.

Tài năng của Lý Mầm nổi danh khắp vùng. Khi Đội văn công nhân dân tỉnh (tiền thân của Nhà hát chèo Thái Bình) được thành lập, ông là một trong những nghệ sĩ đầu tiên được mời về tham gia, góp phần khôi phục nghệ thuật chèo trên chính quê hương mình.

Năm 1959, ông được mời về công tác tại Đoàn chèo trung ương (nay là Nhà hát chèo trung ương), vừa trực tiếp truyền dạy nghề cho lớp trẻ, vừa nghiên cứu, ghi chép lại các tích trò cổ, đóng góp vào quá trình khai thác, phục hồi vốn quý của nghệ thuật chèo truyền thống. Các học trò của ông sau này như Văn Mởn, Mạnh Tường đều trở thành những nghệ sĩ tài năng.

Dù say sưa cống hiến cho nghệ thuật, cuộc sống của nghệ sĩ Lý Mầm vẫn nghèo khó. Dù đã là nghệ nhân tên tuổi, nhiều lần vinh dự được gặp Bác Hồ, nhưng nghiệp diễn không đủ nuôi sống gia đình, vợ con ông ở nhà vẫn phải tự rau cháo nuôi nhau. Vất vả mưu sinh, bữa đói bữa no, nhưng vì chèo đã ngấm vào máu thịt, Lý Mầm vẫn rong ruổi khắp nơi, tìm đến những chiếu chèo phục vụ kháng chiến, phục vụ nhân dân.

Năm 1967, khi chiến tranh trở nên ác liệt, tuổi đã cao, sức đã yếu, ông về nghỉ chế độ tại quê hương Sáo Đền. Tuy nghỉ hưu, nhưng nỗi lo nghệ thuật chèo mai một vẫn canh cánh bên lòng. Ông tích cực vận động con cháu, nhân dân trong làng đến học chèo để ông truyền nghề. Ban ngày mọi người còn bận lao động, buổi tối, ông đun sẵn ấm nước chè tươi, chong đèn ngồi chờ mọi người đến học hát, học diễn, học cách gõ phách, cách hóa trang. Cái sân nhỏ bên hai gian nhà đất của ông thường rộn vang tiếng trống, tiếng hát chèo mượt mà, đằm thắm.

Bà Nguyễn Thị Mão kể lại rằng, một tuần trước khi qua đời, ông gần như không rời chiếu chèo, hát suốt ngày đêm. Hơi thở cuối cùng của ông cũng dành trọn cho chèo.

Gần 30 năm sau ngày mất, năm 1997, nghệ sĩ Lý Mầm được Nhà nước truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, ghi nhận công lao và những đóng góp to lớn của ông cho nghệ thuật chèo nước nhà. Nhưng có lẽ, vinh danh lớn nhất vẫn là sự khắc ghi sâu đậm trong lòng khán giả với từng tích trò, từng nhân vật mà ông đã thể hiện suốt đời.

×