Nhà văn Dũng Hà từng bị thương trong chiến dịch Điện Biên Phủ

Thiếu tướng, nhà văn Dũng Hà tên thật là Phạm Điệng, bút danh Thái Linh. Ông sinh năm 1929 tại xã Hồng Phong, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.

Nhà văn Dũng Hà tham gia quân đội từ năm 17 tuổi. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ông trực tiếp tham gia chiến đấu với cương vị Chính trị viên tiểu đoàn 251 (Trung đoàn 174, sư đoàn 316) đánh trận đồi A1 và bị thương ở tay. Ông cũng tham gia áp giải tù binh Pháp về Thanh Hóa. Trải nghiệm này được nhà văn Dũng Hà tái hiện qua truyện ngắn Cây số 42, một tác phẩm xuất sắc sau đó đã được chuyển thể thành phim.

Trong kháng chiến chống Mỹ, ông được điều động sang lực lượng Hải quân. Đến năm 1967, khi Binh chủng Đặc công được thành lập, nhà văn Dũng Hà được giao nhiệm vụ phụ trách công tác chính trị, sau này giữ chức Chính ủy Binh chủng, trực tiếp tham gia lãnh đạo lực lượng đặc công chiến đấu tại chiến trường miền Trung. Trong thời gian này, ông cho ra mắt tiểu thuyết Sao Mai.

Nhà văn Dũng Hà bén duyên với tạp chí Văn nghệ Quân đội từ những số đầu tiên. Các truyện ngắn Theo chồng, Khẩu đội trưởng mới, Trung thanh, Đứng giữa đều được đăng và đoạt giải thưởng của tạp chí này. Lúc đó ông đang là Phó Chính ủy Trung đoàn 148 ở Tây Bắc. Mỗi khi các nhà văn Hồ Phương, Xuân Thiều, Nguyễn Khải lên Tây Bắc, Phó Chính ủy Dũng Hà đều đem xe ra tận sân bay Nà Sản đón về trung đoàn để các nhà văn nói chuyện với bộ đội.

Cuối năm 1981, nhà văn Dũng Hà được điều động về là Tổng Biên tập tạp chí Văn nghệ Quân đội dưới sự ủng hộ của các nhà văn Hữu Mai, Hồ Phương, Xuân Thiều… Các nhà văn lừng danh ở Văn nghệ Quân đội nhẹ nhàng và trân trọng tiếp nhận Dũng Hà như trở về ngôi nhà của mình.

Để nhớ về những năm tháng chiến đấu trên chiến trường Đông Bắc đầy gian khổ hy sinh năm nào, nhà văn Dũng Hà có các cuốn tiểu thuyết Quãng đời xưa in bóng, Đường dài… Về 56 ngày đêm, về trận “huyết chiến” nơi đồi A1, về mảnh đất Điện Biên, ông có các tác phẩm Mảnh đất yêu thương, Gió bấc, Cây số 42…

Về chiến công thầm lặng mà anh hùng của những chiến sĩ đặc công, ông có tiểu thuyết Sao Mai và “cuốn tiểu thuyết cuộc đời” có tên Sông cạn. Trong số những tác phẩm này, có tác phẩm được dựng thành phim như truyện ngắn Cây số 42; được Giải thưởng Bộ Quốc phòng về văn học nghệ thuật như tiểu thuyết Đường dài, có tác phẩm được in hàng vạn bản và dịch ra tiếng Nga như tiểu thuyết Sao Mai, lại có tác phẩm làm xôn xao dư luận như tiểu thuyết Sông cạn.

Ông đảm nhận cương vị Tổng Biên tập tạp chí Văn nghệ Quân đội từ năm 1982 tới 1993 và đã được phong quân hàm Thiếu tướng trong giai đoạn đó.

Theo nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình (từng là trợ lý của Tổng Biên tập Dũng Hà), ở tạp chí Văn nghệ Quân đội, nhà văn Dũng Hà không phải là nhà văn chuyên nghiệp như những nhà văn cùng trang lứa như Nguyễn Khải, Hồ Phương, Nguyễn Minh Châu, Xuân Thiều, Nguyễn Trọng Oánh… Ông viết văn như một sự giãi bày, một đòi hỏi tự thân. Rảnh rỗi lúc nào viết lúc ấy, tranh thủ thời gian giữa hai trận đánh, khi đi phép, đi an dưỡng, cả khi chờ phân công công tác mới.

Một trái tim nhạy cảm sau vẻ ngoài có phần khô khan

Nhà văn Phùng Văn Khai chia sẻ rằng, nhà văn Dũng Hà xuất thân lính đặc công, lính trận vào sinh ra tử coi cái chết nhẹ tựa lông hồng. Nhưng khi là nhà văn, ông luôn coi sự sống mới là đáng quý.

Trong khoảng 11 năm làm Tổng Biên tập tạp chí Văn nghệ quân đội, nhà văn Dũng Hà luôn duyệt cho in những truyện ngắn, bài thơ về sự hy sinh vô bờ bến của bộ đội và nhân dân ta. Các câu chuyện đã như cứa vào ông những nhát đau âm ỉ. Có không ít những hy sinh thầm lặng, như hàng trăm, hàng ngàn người chiến sĩ đặc công máu thịt của ông đã không bao giờ trở về.

Có lẽ vì thế mà suốt thời gian Dũng Hà làm Tổng Biên tập Văn nghệ quân đội các cuộc thi thơ, thi truyện ngắn đều đã diễn ra liên tục và gây tiếng vang lớn trong văn giới. Mảng truyện hậu chiến, mảng truyện phản biện xã hội, thậm chí có cả những truyện luận đề đều có.

Ông cũng chính là người đã tiếp nhận về tập chí lứa nhà văn tốt nghiệp Nguyễn Du Khóa I như nhà văn Hữu Thỉnh, Chu Lai, Khuất Quang Thụy, Nguyễn Khắc Trường, Trung Trung Đỉnh, Hồng Diệu, Ngô Vĩnh Bình. Đây cũng là thời kỳ rất sung sức về sáng tác của đội ngũ nhà văn này.

Với văn chương mỗi người mỗi cá tính, nhà văn Dũng Hà đều tôn trọng họ và họ cũng rất tôn kính người đàn anh, người thủ trưởng của mình. Với đời thường, nhà văn Dũng Hà luôn coi Văn nghệ Quân đội là một gia đình lớn cần phải có tôn ti trật tự.

“Đối với lứa chúng tôi, nhà văn Dũng Hà tuy là tuổi tác cách đến hai thế hệ mà sao vẫn thấy thật gần. Buổi giao ban nào chúng tôi như cũng gặp được ông, trò chuyện cùng ông. Ông ở trên từng đó, đôi mắt thẳng nhìn xuống anh em, chứa chan tình cảm mến”, nhà văn Phùng Văn Khai tâm sự.

Nhà văn Hồng Thanh Quang từng nhận xét về nhà văn Dũng Hà: "Bên trong vẻ ngoài có phần khô khan ấy là một trái tim rất nhạy cảm, rộng lượng và giàu lòng trắc ẩn. Ông thẳng thắn, bộc trực, luôn nhìn nhận mọi thứ rõ ràng và rành mạch, đôi khi còn có chút hồn nhiên khi đối diện với những phức tạp của cuộc sống và nghề viết".

Nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình nói rằng, cuộc đời của nhà văn Dũng Hà là một bài học đẹp về chữ “nhẫn”, nhẫn để đứng dậy, vượt qua và đi tới. Từ một chiến sĩ, một chiến đấu viên trở thành một vị tướng; từ một cán bộ quân chính viết văn nghiệp dư dưới đơn vị trở thành Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, đứng đầu Ban Biên tập một tờ báo văn chương có uy tín, một cơ quan văn nghệ có rất nhiều tên tuổi và cũng rất nhiều cá tính là tạp chí Văn Nghệ Quân đội.

Theo nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình, lúc sinh thời, Thiếu tướng – nhà văn Dũng Hà luôn nhớ về các trận đánh ác liệt đã qua, nhớ tới những cán bộ chiến sĩ đặc công hiền lành, giản dị, sống đầy yêu thương nhưng vào trận thì đầy mưu trí, quả cảm và hy sinh thầm lặng như những nhân vật Trần Nông, Thao, Đạm, Thường… trong các tác phẩm ông đã viết.

“Người ta thường nghĩ về ông là một vị tướng đặc công, từng chiến đấu dưới nước, trên bộ; vào ra các chiến trường ác liệt B, K. những năm chống Mỹ cứu nước. Rất ít bạn đọc biết ông còn là một chiến sĩ Điện Biên, đến với văn chương khá sớm xuất phát từ những cảm hứng ở miền đất Điện Biên lịch sử mà ông gắn bó từ những năm trai trẻ của cuộc đời...

Cảm hứng về Điện Biên Phủ, về những đồng chí đồng đội đã đổ máu, đổ mồ hôi trên mảnh đất này chưa bao giờ thôi day dứt trong tâm trí Dũng Hà, kể cả khi ông đã là một sĩ quan cao cấp, việc quân, việc chiến đấu bận bịu đêm ngày.

Nghĩ về Điện Biên, nghĩ tới Điện Biên là trong ông lại trào lên một niềm xúc động, thương mến. Ông bảo, với ông, đó là mảnh đất yêu thương. Giữa những năm tháng ác liệt nhất của cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước, ông vẫn cho in tiểu thuyết Mảnh đất yêu thương viết về mảnh đất lịch sử này.

Năm 2003, dù đã về hưu, nhà văn Dũng Hà vẫn vẫn cùng những người đồng đội cũ, những chiến sĩ Điện Biên năm xưa lặn lội trở lại Điện Biên, trở lại “mảnh đất yêu thương” của mình. Ông thăm lại Đồi A1, đứng trước ụ Thằng Người - lô cốt án ngữ phía Tây Nam đồi A1, đến đại bản doanh của Võ Đại tướng trong rừng Mường Phăng…”, nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình cho biết thêm.

×