Nhận vật nào được các nước thời Xuân Chu - Chiến Quốc trọng đãi hơn cả Khổng Tử?

Trong thời kỳ học thuyết của "Bách gia chư tử" nở rộ, học thuyết về Âm dương và Ngũ hành của Trâu Diễn có một ảnh hưởng rất to lớn trong thời kỳ đó, ông nổi tiếng và được trọng dụng hơn cả Khổng Tử.

Lý luận chính trị của Trâu Diễn được các vương công đại phu tiếp nhận. Họ tỏ ra thích thú với học thuyết của Trâu Diễn, nhờ đó ông nổi tiếng ở nước Tề. Khi ông sang nước Lương, Ngụy Huệ vương ra tận ngoài thành thành đón ông với lễ chủ khách. Khi ông sang nước Triệu, Bình Nguyên quân dùng đại lễ đãi ông.

Khi ông sang nước Yên, Chiêu vương tự tay quét bụi đón ông và làm lễ nhận là đệ tử, khác hẳn khi Khổng Tử gian nan du thuyết ở nước Trần hay Mạnh Tử du thuyết ở Tề, Ngụy.

Sở dĩ học thuyết của Trâu Diễn được vua chúa các nước trọng dụng thị vì nó thích hợp với yêu cầu hình thế chính trị thời Chiến Quốc. Học thuyết của ông coi trời và người, đức hạnh và trị loạn, vận động đan kết làm một.

Trong sách, Trâu Diễn luận thuật về sự giao cảm giữa âm dương, vị trí thay đổi của ngũ hành, lẽ thay đổi của vận nước. Trâu Diễn bàn đến cả thuật trị nước của quân vương mà tôn chỉ là yêu cầu quân vương phải thi hành nhân chính, tôn trọng tiết kiệm, ban ân nhiều cho dân.

Ông cho rằng các hành động ở nhân gian đều có tương thông với âm dương ngũ hành và tương ứng lẫn nhau. Từ đây dẫn đến những mối tương quan giữa trời và người, vua chúa nào đạt được một đức trong ngũ hành nghĩa là nắm được binh quyền, giữa trời đất sẽ hiện ra biến hóa tương ứng ; khi đức hạnh suy kiệt cũng có những điềm báo xuất hiện.

Những thay đổi trong nhân gian, những biến động trong vương triều đều do tuần hoàn vận chuyển của ngũ hành tương sinh, ngũ đức giao hoán lẫn nhau.

Trâu Diễn từ lý luận ngũ hành tương khắc sáng lập nên học thuyết ngũ đức, ông cho rằng ngũ đức giao hoán là nguyên nhân của các vương triều thay thế nhau trong lịch sử.

Nhìn vào triết học và văn hóa Trung Quốc sơ khai, không có thuyết ngũ hành, càng không có thuyết ngũ hành khắc chế lẫn nhau. Trâu Diễn tin rằng có ngũ hành trong trời và đất, và xã hội loài người kể từ khi khai trời và đất đã tuần hoàn theo thứ tự luân chuyển của ngũ đức (tức là đức tính của ngũ hành).

Sự luân chuyển của ngũ đức được thực hiện theo quy luật ngũ hành trong tự nhiên, đó là thổ khắc thủy, mộc khắc thổ, kim khắc mộc , hỏa khắc kim, thủy khắc hỏa. Cũng như giới tự nhiên, những biến đổi lịch sử của xã hội loài người cũng chịu sự chi phối của năm yếu tố vật chất thổ, mộc, kim, hỏa, thủy…

Sự xuất hiện của mỗi triều đại trong lịch sử đều phản ánh một tính tất yếu. Trâu Diễn đã tổng hợp lại thứ tự thuộc ngũ đức của các vương triều đã qua như sau: thời Hoàng đế thuộc đức Thổ, vì Mộc thắng Thổ nên thay thế Hoàng đế là vua Vũ; lại vì Kim thắng Mộc nên thay thế Vũ là Chu Văn Vương với "hoả khí thắng"; rồi lại Thủy thắng Hỏa nên tương lai thay thế Chu Văn Vương nhất định phải là người thuộc Thủy.

Thời Chiến Quốc là thời mạnh thắng yếu, nước nào cũng muốn chiếm ngôi thiên tử nên học thuyết của Trâu Diễn rất hợp với lịch sử xã hội thời đó, nên các quân vương rất tin vào học thuyết Ngũ hành, để thiết lập nên vương triều mới.

Lý thuyết này sau đó đã được Tần Thủy Hoàng tiếp quản để phục vụ cho việc tự xưng hoàng đế và sự cai trị của ông ta. Tần Thủy Hoàng thuộc Thủy nên màu áo của ông dùng là màu đen.

Trâu Diễn dùng thuyết Âm Dương ngũ hành giải thích hiện tượng xã hội lịch sử và những thay đổi của xã hội nhân loại, ngoài ra xét về mặt phát triển tư tưởng triết học, Âm Dương ngũ hành vẫn có tính sáng tạo và được vận dụng trong nhiều hoạt động xã hội từ xưa đến nay.

Thời Tây Chu, người ta bắt đầu dùng Âm dương giải thích sự thay đổi của bốn mùa thay đổi luân lưu Xuân, Hạ, Thu, Đông coi như một thứ quy luật của tự nhiên.

Kinh Dịch đầu đời Chu khái quát tới độ cao triết học quan niệm về Âm dương, đặt ra hai phạm trù trừu tượng là Âm và Dương để đặt cơ sở cho những hiện tượng phức tạp trong thiên nhiên và con người, nó xác nhận sự vật phát triển biến hóa có nguyên nhân căn bản là do âm dương giao hoán mà bất cứ sự vật nào phát triển tới cùng cũng tới diệt vong để sự vật mới thay thế.

Trâu Diễn đưa ra khái niệm ngũ hành và học thuyết "ngũ hành sinh thắng", cố gắng giải thích quy luật vận động và biến đổi của vạn vật. Ông cho rằng mộc sinh hỏa, hỏa sinh thổ, thổ sinh kim, kim sinh thủy, thủy sinh mộc, đó là hình thức chuyển hóa của ngũ hành, điều này cho thấy giữa các vật có mối quan hệ tương sinh và tương khắc.

Ông coi lịch sử luôn thay đổi, và tin rằng không có triều đại vĩnh cửu, nó giống như sự tuần hoàn của vật chất, khi sinh thành rồi đến lúc diệt vong.

Mỗi triều đại sẽ có những nét đặc trưng riêng của triều đại đó, thể hiện rõ nét nhất qua văn hóa, khi một triều đại sắp kết thúc, thường xã hội sẽ xuất hiện nhiều thiên tai, dịch bệnh, đạo đức suy bại, vua quan hủ bại…

Tư tưởng Âm Dương Ngũ Hành của Trâu Diễn có ảnh hưởng rất lớn đến triết học, y học, lịch, kiến trúc và các lĩnh vực khác của đời sau, đặc biệt là vào thời nhà Hán, nó đã được Nho giáo tiếp thu và trở thành học thuyết lý luận.

Từ học thuyết về "Ngũ hành" nên trong đời sống của xã hội hình thành nhiều quan niệm chi phối khác nhau, ví dụ như "ngũ âm", 5 loại âm trong nhạc cụ; "ngũ đức" chỉ 5 đức tính của con người: nhân, lễ, nghĩa, trí, tín; "ngũ tạng" chỉ 5 cơ quan nội tạng của con người…

×