Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng, mỗi quốc gia đều phải tìm cho mình hướng đi phù hợp để phát triển bền vững, đặc biệt là ở khu vực nông thôn – nơi vốn là "gốc rễ" của nền kinh tế nhưng thường dễ bị tổn thương trước làn sóng hiện đại hóa. Tại Việt Nam, chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” (OCOP) đã ra đời như một lời đáp đầy bản lĩnh và sáng tạo cho bài toán phát triển nông thôn.

OCOP chứng minh khả năng tự đứng trên đôi chân mình của nông dân

Được Chính phủ khởi xướng từ năm 2018, OCOP không chỉ là một sáng kiến đơn thuần về kinh tế, mà còn là một chiến lược tổng hợp, tích hợp giữa kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường. Sau hơn nửa thập kỷ triển khai, chương trình OCOP đã chứng minh được hiệu quả rõ nét trên nhiều phương diện, từ nâng cao thu nhập người dân, bảo tồn giá trị bản sắc cho đến tạo động lực cho khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo ở nông thôn.

Tính đến hết năm 2024, cả nước đã có hơn 13.000 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, tăng hơn 4.000 sản phẩm so với năm 2022, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của chương trình. Hơn 5.600 chủ thể OCOP, bao gồm hợp tác xã, doanh nghiệp và cơ sở sản xuất, tham gia vào chương trình, góp phần tạo ra mạng lưới sản xuất và tiêu thụ sản phẩm rộng khắp. ​

Điểm cốt lõi của chương trình OCOP nằm ở việc khơi dậy và phát triển các sản phẩm đặc trưng, mang tính bản địa, do chính cộng đồng địa phương làm chủ. Không đi theo lối mòn là trông chờ vào sự đầu tư từ bên ngoài, OCOP đặt trọng tâm vào nội lực – sức sáng tạo, tay nghề và nguồn tài nguyên sẵn có của người dân. Qua đó, chương trình tạo ra một nền sản xuất hàng hóa mang tính chuyên biệt và có tính cạnh tranh, giúp các địa phương xây dựng thương hiệu cho chính mình.

Thành công đầu tiên và dễ nhận thấy nhất chính là hiệu quả kinh tế. Theo thống kê, giá bán các sản phẩm OCOP tăng bình quân 17%, với hơn 50% sản phẩm có giá bán cao hơn trước khi được chứng nhận OCOP, phản ánh sự cải thiện về chất lượng và giá trị thị trường.

Rất nhiều địa phương đã thay đổi ngoạn mục khi tận dụng OCOP như một "bệ phóng" để phát triển sản phẩm chủ lực. Chẳng hạn như huyện Ba Vì (Hà Nội) đã nổi lên với các sản phẩm như sữa tươi, miến dong Minh Hồng, chè Ba Trại… đạt tiêu chuẩn OCOP từ 3 đến 4 sao. Các sản phẩm này không những chiếm lĩnh thị trường nội địa mà còn từng bước mở đường ra quốc tế. Theo thống kê, thu nhập của các hộ dân làm miến OCOP ở xã Minh Quang cao hơn từ 15 đến 20 lần so với trồng lúa truyền thống.

Những con số ấy không đơn thuần là thành tích, mà là minh chứng sống động cho khả năng tự đứng trên đôi chân mình của người nông dân hiện đại – sáng tạo, dám nghĩ, dám làm và biết ứng dụng khoa học công nghệ để nâng cao giá trị sản phẩm.

Hiệu quả kinh tế của OCOP không dừng lại ở việc tăng thu nhập, mà còn ở việc tạo ra công ăn việc làm, giữ chân lao động tại địa phương. Trước đây, làn sóng di cư từ nông thôn ra thành thị diễn ra mạnh mẽ bởi sự thiếu thốn về cơ hội mưu sinh. Tuy nhiên, OCOP đã tạo nên cú hích, giúp hàng ngàn hộ gia đình có việc làm ổn định tại chỗ, từ sản xuất nông nghiệp, chế biến, đến kinh doanh, thương mại và dịch vụ du lịch. Đặc biệt với những đối tượng yếu thế, OCOP đã thực sự thay đổi cuộc đời họ, đã có 40% chủ thể OCOP là phụ nữ, 17% là người dân tộc thiểu số, chủ yếu ở khu vực miền núi và vùng khó khăn vươn lên thoát nghèo và ổn định cuộc sống nhờ các sản phẩm OCOP.

Sản phẩm OCOP kiêm đại sứ văn hóa

Một điểm đáng chú ý nữa là OCOP đã trở thành “cái nôi” nuôi dưỡng tinh thần khởi nghiệp nông thôn. Nếu như trước kia, khởi nghiệp thường gắn liền với hình ảnh người trẻ ở thành phố, thì giờ đây, nhiều người dân vùng nông thôn cũng mạnh dạn đầu tư xây dựng thương hiệu cho sản phẩm của mình. Họ làm việc không chỉ với cái tâm mà còn với tầm nhìn dài hạn – điều mà trước đây vốn là điều xa xỉ. OCOP không chỉ làm thay đổi diện mạo kinh tế nông thôn, mà còn làm thay đổi tư duy và phương thức sản xuất của người dân.

Không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế, OCOP còn mang theo sứ mệnh văn hóa sâu sắc. Bằng việc tôn vinh và phát triển các sản phẩm đặc trưng địa phương – từ ẩm thực, thủ công mỹ nghệ cho đến dược liệu truyền thống – OCOP góp phần gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể, những tinh hoa mà cha ông để lại. Mỗi sản phẩm OCOP không chỉ là một hàng hóa, mà còn là một câu chuyện văn hóa, một mảnh hồn của vùng đất. Khi sản phẩm được nâng cấp về mẫu mã, chất lượng và được gắn sao theo tiêu chuẩn rõ ràng, người tiêu dùng không chỉ mua một món đồ, mà đang sở hữu cả một giá trị văn hóa đậm đà bản sắc. Trong thời đại mà văn hóa dễ bị đồng hóa và mai một, việc khơi dậy giá trị truyền thống qua kinh tế là cách làm thiết thực và bền vững nhất.

Đã có hơn 142 trung tâm và điểm bán hàng OCOP được thành lập, cùng với hơn 10.000 gian hàng tại các hội chợ, triển lãm sản phẩm OCOP cấp tỉnh và khu vực, giúp nâng cao khả năng tiếp cận thị trường cho sản phẩm OCOP. Huy động được 22.845 tỷ đồng cho chương trình OCOP, đạt 51% so với kế hoạch đề ra, trong đó hơn 93% là nguồn lực từ các tổ chức OCOP và tín dụng, cho thấy sự chủ động và sáng tạo trong việc huy động vốn

Một điểm đáng khen nữa là OCOP đã nhanh chóng nắm bắt xu thế thời đại khi tích cực chuyển đổi số và đưa các sản phẩm lên các nền tảng thương mại điện tử. Nếu như trước kia, đầu ra luôn là bài toán nan giải, thì nay, các sản phẩm OCOP có thể tiếp cận khách hàng trong và ngoài nước chỉ với vài cú nhấp chuột. Điều này không chỉ giúp mở rộng thị trường mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm nông thôn trước các mặt hàng công nghiệp hiện đại. Sự xuất hiện của các sản phẩm OCOP trên các sàn như Voso, Postmart, Lazada, Shopee… đã minh chứng cho khả năng hội nhập mạnh mẽ của nền kinh tế nông thôn.

Tuy nhiên, để OCOP phát huy tối đa hiệu quả, vẫn còn không ít thách thức cần được giải quyết. Trong đó, vấn đề về chất lượng đồng đều của các sản phẩm là một mối quan tâm lớn. Một số địa phương vẫn còn chạy theo thành tích, đăng ký quá nhiều sản phẩm OCOP nhưng lại thiếu chiều sâu về chất lượng, mẫu mã và khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, việc thiếu liên kết vùng, chưa xây dựng được chuỗi giá trị khép kín cũng khiến nhiều sản phẩm OCOP bị "đứt gánh" giữa chừng. Vì vậy, điều quan trọng không phải là số lượng sản phẩm được chứng nhận, mà là chất lượng thực sự và tính bền vững của các sản phẩm ấy trên thị trường.

Xây dựng thương hiệu quốc gia từ sản phẩm OCOP

Để khắc phục những hạn chế này, trước tiên cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt là người dân, các doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã – những chủ thể trực tiếp tham gia chương trình. Việc hiểu rõ ý nghĩa, mục tiêu và lợi ích mà OCOP mang lại sẽ giúp nâng cao tinh thần chủ động, sáng tạo, phát huy nội lực tại cộng đồng. Bên cạnh đó, cần tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề để bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về quản trị sản xuất, phát triển sản phẩm, xây dựng thương hiệu, giúp các chủ thể OCOP nâng cao năng lực cạnh tranh.

Thứ hai, cần hoàn thiện và thực thi đồng bộ hệ thống chính sách hỗ trợ. Các chính sách về tín dụng ưu đãi, hỗ trợ chuyển giao khoa học kỹ thuật, xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm… cần được xây dựng theo hướng linh hoạt, sát với thực tiễn và dễ tiếp cận. Chính quyền các cấp nên tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục, đất đai, mặt bằng sản xuất, đồng thời khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp trong đầu tư và phát triển chuỗi giá trị sản phẩm OCOP.

Thứ ba, để chương trình OCOP phát triển bền vững, cần chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng sản phẩm. Đây là yếu tố then chốt tạo dựng niềm tin nơi người tiêu dùng và khẳng định thương hiệu trên thị trường. Các chủ thể sản xuất cần được hỗ trợ về công nghệ, thiết kế bao bì, nhãn mác, đồng thời áp dụng quy trình kiểm định chất lượng, truy xuất nguồn gốc một cách minh bạch. Không chỉ dừng lại ở sản phẩm đặc trưng, OCOP cần hướng đến tiêu chuẩn hóa và hiện đại hóa sản phẩm theo hướng chuyên nghiệp.

Bên cạnh đó, các địa phương cần tăng cường kết nối sản phẩm OCOP với các kênh phân phối lớn như siêu thị, sàn thương mại điện tử, chuỗi cửa hàng nông sản sạch. Đồng thời, nên tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại, hội chợ OCOP cấp vùng, quốc gia nhằm mở rộng thị phần trong và ngoài nước. Việc xây dựng các điểm giới thiệu, trưng bày sản phẩm tại các trung tâm đô thị và điểm du lịch sẽ góp phần quảng bá hình ảnh, giá trị văn hóa của địa phương thông qua sản phẩm OCOP.

Cuối cùng, cần nâng cao vai trò quản lý, điều phối của chính quyền địa phương. Sự đồng hành, chỉ đạo sát sao của cấp ủy, chính quyền các cấp sẽ là nền tảng để chương trình OCOP phát triển hiệu quả, tránh tình trạng làm theo phong trào, hình thức.

OCOP là một chặng đường dài, không thể “hái quả” sau một sớm một chiều. Nhưng nếu nhìn vào những gì đã diễn ra có thể khẳng định: đây là một chính sách đúng đắn, trúng nhu cầu, hợp lòng dân và hợp thời đại.

Trong một thế giới ngày càng coi trọng giá trị bản địa, phát triển bền vững và truy xuất nguồn gốc, OCOP có đầy đủ yếu tố để trở thành thương hiệu quốc gia – không chỉ về sản phẩm, mà còn về con người, văn hóa và tinh thần tự lực của người Việt.

Và nếu một ngày, sản phẩm OCOP Việt xuất hiện trong siêu thị Tokyo, trên bàn ăn ở Paris hay tại hội chợ thực phẩm Berlin… thì đó không chỉ là thành công của người nông dân, mà là thắng lợi của cả một chiến lược phát triển lấy con người làm trung tâm.

×