LTS: Khi Dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được trình Quốc hội tại kỳ họp bất thường (ngày 13/2, Ủy ban Pháp luật Quốc hội đã đề xuất: cả nơi có tổ chức HĐND và nơi không tổ chức HĐND ở 4 thành phố đang thì điểm là Hà Nội, TP.HCM, Đà Nằng và Hải Phòng) thì UBND đều được tổ chức theo mô hình cơ quan hành chính nhà nước làm việc theo chế độ thủ trưởng. Nhiều ý kiến của các đại biểu Quốc hội đã thảo luận và tán đồng đề xuất này.

Đây là vấn đề mới, sẽ là bước đi mang tính đột phá về mô hình tổ chức chính quyền địa phương. Để làm rõ hơn những vấn đề mang tính đột phá này, PV Dân Việt đã cuộc trò chuyện với TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội.

Giúp bộ máy hành chính hoạt động linh hoạt

Theo ông vì sao cần tổ chức UBND theo mô hình cơ quan hành chính nhà nước làm việc theo chế độ thủ trưởng theo như đề xuất của Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội?

- Việc tổ chức UBND theo mô hình cơ quan hành chính nhà nước làm việc theo chế độ thủ trưởng là cần thiết để bảo đảm tính hiệu lực, hiệu quả trong quản lý hành chính nhà nước ở địa phương. UBND là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân (HĐND) và đồng thời là cơ quan hành chính nhà nước. Do đó, để thực hiện tốt chức năng của mình, UBND cần hoạt động theo mô hình hành chính chuyên nghiệp, trong đó đề cao vai trò và trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu. Chế độ thủ trưởng giúp tăng cường tính mệnh lệnh, bảo đảm sự thống nhất trong chỉ đạo, điều hành và khắc phục những hạn chế của cơ chế tập thể khi không có sự phân công rõ ràng.

Bên cạnh đó, mô hình này cũng phù hợp với nguyên tắc tổ chức bộ máy hành chính nhà nước theo hướng tập trung dân chủ, trong đó quyền lực được phân cấp nhưng vẫn cần có sự lãnh đạo tập trung để bảo đảm hiệu quả. Nếu áp dụng cơ chế đồng trách nhiệm, nhiều quyết định quan trọng có thể bị trì hoãn hoặc thiếu sự rõ ràng trong phân định trách nhiệm. Chế độ thủ trưởng giúp Chủ tịch UBND có đủ quyền hạn để ra quyết định và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ, đồng thời nâng cao trách nhiệm cá nhân, tránh tình trạng trách nhiệm bị giàn trải, dẫn đến thiếu cá nhân chịu trách nhiệm cụ thể khi có sai sót xảy ra.

Trong bối cảnh cải cách hành chính và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, một chính quyền địa phương hiện đại cần có khả năng phản ứng nhanh, linh hoạt với các vấn đề thực tiễn. Chế độ thủ trưởng giúp đẩy nhanh quá trình ra quyết định, giảm thiểu các thủ tục hành chính rườm rà, từ đó nâng cao chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp. Thực tiễn quốc tế cũng cho thấy nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình hành chính làm việc theo chế độ thủ trưởng để bảo đảm hiệu quả quản lý công. Ngay tại Việt Nam, trong các lĩnh vực như quân đội, công an, doanh nghiệp nhà nước, mô hình lãnh đạo theo chế độ thủ trưởng đã chứng minh được tính hiệu quả, góp phần nâng cao tính kỷ luật và trách nhiệm trong tổ chức thực hiện.

Tổ chức UBND theo mô hình cơ quan hành chính nhà nước làm việc theo chế độ thủ trưởng là một bước đi hợp lý, vừa bảo đảm hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương, vừa giúp bộ máy hành chính hoạt động một cách linh hoạt, nhanh nhạy, phù hợp với yêu cầu đổi mới và phát triển của đất nước.

Theo ông việc bỏ chức danh ủy viên UBND đồng thời là lãnh đạo cơ quan chuyên môn sẽ có tác động như thế nào đến hoạt động của UBND?

- Việc bỏ chức danh ủy viên UBND đối với lãnh đạo các cơ quan chuyên môn có tác động đáng kể đến tổ chức và hiệu quả điều hành của UBND. Trước hết, điều này giúp UBND thực sự trở thành cơ quan hành chính nhà nước hoạt động theo chế độ thủ trưởng, nâng cao vai trò điều hành của Chủ tịch UBND. Khi lãnh đạo sở, ngành không còn là ủy viên UBND, họ sẽ tập trung hơn vào chức năng tham mưu và thực thi chính sách, thay vì tham gia vào các quyết định tập thể. Điều này giúp tách bạch rõ hơn giữa quản lý tổng thể của UBND và công tác chuyên môn của các sở, ngành.

Thay đổi này cũng giúp bộ máy UBND gọn nhẹ hơn, đẩy nhanh quá trình ra quyết định, tránh tình trạng họp hành nhiều nhưng thiếu quyết định mang tính đột phá. Khi không còn sự tham gia của lãnh đạo sở, ngành trong UBND, quyết sách sẽ ít bị chi phối bởi lợi ích cục bộ, giúp bảo đảm tính tổng thể và chiến lược hơn trong điều hành địa phương.

Tuy nhiên, việc bỏ chức danh ủy viên UBND cũng có thể ảnh hưởng đến sự phối hợp giữa UBND và các cơ quan chuyên môn. Lãnh đạo sở, ngành có thể cảm thấy vai trò của mình bị suy giảm, dẫn đến nguy cơ phối hợp không chặt chẽ trong những vấn đề liên ngành. Để khắc phục, UBND cần tăng cường các cơ chế phối hợp, như tổ chức họp chuyên đề, giao ban định kỳ và thiết lập trách nhiệm rõ ràng trong thực hiện chỉ đạo.

Ngoài ra, trách nhiệm giải trình của các sở, ngành trước UBND cũng cần được xác định lại để bảo đảm sự kiểm soát chặt chẽ. Cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động cần được thiết lập để tránh tình trạng cát cứ hoặc thiếu liên kết giữa UBND và hệ thống chuyên môn.

Tóm lại, việc bỏ chức danh ủy viên UBND giúp tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả ra quyết định và chuyên nghiệp hóa hoạt động quản lý nhà nước. Tuy nhiên, để bảo đảm sự phối hợp hiệu quả giữa UBND và các cơ quan chuyên môn, cần có các cơ chế bổ trợ phù hợp, duy trì tính thống nhất và trách nhiệm giải trình trong hoạt động của chính quyền địa phương.

Đòi hỏi Chủ tịch UBND có năng lực lãnh đạo cao hơn

Mô hình UBND làm việc theo chế độ thủ trưởng giúp nâng cao trách nhiệm cá nhân của Chủ tịch UBND như thế nào, thưa ông?

- Mô hình UBND làm việc theo chế độ thủ trưởng giúp nâng cao trách nhiệm cá nhân của Chủ tịch UBND bằng cách xác lập rõ vai trò của người đứng đầu trong quá trình ra quyết định, tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm trước pháp luật cũng như cấp trên.

Chế độ thủ trưởng bảo đảm rằng Chủ tịch UBND có thẩm quyền thực sự trong chỉ đạo, điều hành chính quyền địa phương. Khi UBND hoạt động theo mô hình này, Chủ tịch UBND không chỉ chủ trì các cuộc họp mà còn có quyền quyết định cao hơn, thay vì phụ thuộc vào tập thể. Điều này giúp tăng cường tính chủ động, linh hoạt trong xử lý công việc, đặc biệt với các tình huống đòi hỏi quyết định nhanh và dứt khoát.

Việc vận hành theo chế độ thủ trưởng cũng giúp xác định rõ trách nhiệm cá nhân. Khi có quyền quyết định cuối cùng, Chủ tịch UBND cũng phải chịu trách nhiệm trực tiếp về kết quả thực thi, tránh tình trạng dàn trải trách nhiệm. Nếu quyết sách đúng đắn, họ được ghi nhận; nếu sai, họ phải giải trình và chịu trách nhiệm.

Ngoài ra, mô hình này giúp nâng cao tính minh bạch, khi Chủ tịch UBND phải giải trình trước Hội đồng nhân dân (HĐND), cấp trên và người dân về các quyết định của mình. Điều này tạo động lực để họ cân nhắc kỹ lưỡng hơn trước khi hành động, hạn chế các quyết định mang tính hình thức hoặc thiếu trách nhiệm.

Chế độ thủ trưởng cũng đòi hỏi Chủ tịch UBND có năng lực lãnh đạo cao hơn, không chỉ về tầm nhìn chiến lược mà còn về khả năng tổ chức, điều phối nhân sự và phối hợp giữa các sở, ngành. Điều này đặt ra yêu cầu liên tục nâng cao trình độ quản lý và năng lực xử lý tình huống.

Tóm lại, mô hình UBND theo chế độ thủ trưởng giúp xác lập quyền hạn, nâng cao trách nhiệm cá nhân của Chủ tịch UBND, từ đó tăng cường tính chủ động, minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước, góp phần xây dựng một nền hành chính trách nhiệm và chuyên nghiệp hơn.

Lợi ích của mô hình UBND theo chế độ thủ trưởng

Thưa ông, những lợi ích nào mà mô hình UBND theo chế độ thủ trưởng mang lại trong cải cách hành chính nhà nước?

- Mô hình UBND làm việc theo chế độ thủ trưởng mang lại nhiều lợi ích trong cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương.

Trước hết, mô hình này giúp tinh gọn bộ máy và đẩy nhanh quá trình ra quyết định. Khi quyền quyết định tập trung vào Chủ tịch UBND, thay vì trải qua nhiều cấp xét duyệt, việc điều hành trở nên linh hoạt, giảm họp hành rườm rà, giúp chính quyền phản ứng nhanh hơn với thực tiễn.

Bên cạnh đó, chế độ thủ trưởng tăng cường trách nhiệm cá nhân, hạn chế tình trạng đùn đẩy trách nhiệm. Chủ tịch UBND có quyền quyết định cao hơn đồng nghĩa với việc phải chịu trách nhiệm trước pháp luật, cấp trên và nhân dân. Điều này khắc phục tâm lý ỷ lại vào tập thể, nâng cao chất lượng các quyết định hành chính.

Mô hình này cũng giúp đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả phục vụ người dân và doanh nghiệp. Khi Chủ tịch UBND có quyền chỉ đạo mạnh hơn, việc cắt giảm thủ tục rườm rà, đơn giản hóa quy trình, giảm thời gian xử lý hồ sơ sẽ được thực hiện hiệu quả hơn.

Ngoài ra, mô hình này giúp tăng cường sự thống nhất trong hệ thống hành chính, giảm tình trạng chồng chéo giữa các sở, ngành và chính quyền các cấp. Điều này đặc biệt quan trọng trong chuyển đổi số và xây dựng chính phủ điện tử, khi sự phối hợp liên thông đóng vai trò then chốt.

Cuối cùng, mô hình này nâng cao năng lực lãnh đạo của Chủ tịch UBND, đòi hỏi họ có tầm nhìn chiến lược, khả năng tổ chức và điều phối hiệu quả. Điều này giúp bộ máy chính quyền vận hành chủ động, chuyên nghiệp hơn.

Tóm lại, UBND theo chế độ thủ trưởng là giải pháp quan trọng trong cải cách hành chính, giúp tinh gọn bộ máy, nâng cao trách nhiệm cá nhân, cải thiện chất lượng phục vụ và tăng cường sự phối hợp trong quản lý hành chính địa phương.

Việc thống nhất mô hình UBND giữa nơi có HĐND và nơi không có HĐND giúp giải quyết những bất cập gì trong quản lý nhà nước, thưa ông?

- Việc thống nhất mô hình UBND giữa nơi có HĐND và nơi không có HĐND thực chất không hoàn toàn hợp lý, bởi vì UBND vốn có nguồn gốc từ mô hình Xô viết, trong đó UBND được hiểu là cơ quan do HĐND bầu ra và được HĐND ủy quyền thực hiện chức năng hành chính. Khi HĐND không còn tồn tại, UBND mất đi tính chất là cơ quan chấp hành của HĐND mà chỉ còn là một cơ quan hành chính thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của cấp trên. Điều này dẫn đến sự khác biệt căn bản về bản chất giữa UBND ở nơi có HĐND và nơi không có HĐND, khiến cho việc gọi chung cả hai mô hình này là UBND không còn phù hợp.

Khi UBND không còn gắn với HĐND, cơ chế tổ chức của nó thực chất giống với một cơ quan hành chính làm việc theo chế độ thủ trưởng, tức là một thiết chế hành chính thuần túy chịu sự lãnh đạo trực tiếp của chính quyền cấp trên. Trong trường hợp này, gọi mô hình này là UBND là không chuẩn xác. Đúng hơn, các đơn vị hành chính này nên được tổ chức theo mô hình "quận trưởng" hoặc "phường trưởng" – tức là người đứng đầu hành chính tại địa phương, hoạt động theo chế độ thủ trưởng và chịu sự chỉ đạo từ cấp trên, thay vì có cơ chế giám sát và quyết định của HĐND như UBND ở những nơi có HĐND.

Sự nhập nhằng trong cách gọi và mô hình tổ chức UBND giữa nơi có HĐND và nơi không có HĐND gây ra những bất cập trong quản lý nhà nước. Một bên là cơ quan hành chính có tính chất tự quản địa phương cao hơn, gắn với sự giám sát của HĐND, còn bên kia lại là cơ quan hành chính thuần túy, thực thi nhiệm vụ theo mệnh lệnh hành chính. Việc áp dụng chung một mô hình sẽ làm lu mờ sự khác biệt này, khiến cho chính quyền địa phương không phản ánh đúng bản chất của từng cấp quản lý.

Tóm lại, việc thống nhất mô hình UBND không thực sự hợp lý vì bản chất của UBND ở nơi có HĐND và nơi không có HĐND là khác nhau. Nếu UBND không còn gắn với HĐND mà chỉ hoạt động như một cơ quan hành chính theo chế độ thủ trưởng, thì cách gọi phù hợp hơn nên là "quận trưởng", "phường trưởng" hoặc một danh xưng phản ánh đúng vai trò của cơ quan hành chính cấp dưới trong hệ thống quản lý nhà nước tập trung.

Kiểm soát quyền lực tránh lạm quyền 

Với đề xuất UBND hoạt động theo chế độ thủ trưởng, vấn đề đặt ra là việc tập trung quyền lực vào Chủ tịch UBND là gì và làm thế nào để kiểm soát thưa ông?

- Nguy cơ lớn nhất của việc tập trung quyền lực vào Chủ tịch UBND là lạm quyền, thiếu kiểm soát và nguy cơ tham nhũng quyền lực. Khi quyền quyết định tập trung vào một cá nhân mà không có cơ chế giám sát chặt chẽ, Chủ tịch UBND có thể ban hành các quyết định thiên vị, vụ lợi, làm suy giảm tính minh bạch và hiệu quả quản lý nhà nước. Việc giảm vai trò của tập thể cũng có thể dẫn đến sự độc đoán trong điều hành, hạn chế sự tham gia của các sở, ngành, đồng thời gia tăng nguy cơ hình thành nhóm lợi ích thao túng chính quyền địa phương.

Giải pháp kiểm soát nguy cơ lạm quyền:

-Tăng cường giám sát từ HĐND và cấp trên: phải thực hiện thanh tra, kiểm toán định kỳ để phát hiện dấu hiệu sai phạm.

-Công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình: Các quyết định quan trọng của Chủ tịch UBND cần được công khai để người dân, báo chí và tổ chức xã hội giám sát. Chủ tịch UBND phải chịu trách nhiệm giải trình rõ ràng trước cơ quan dân cử và nhân dân.

-Phân cấp, phân quyền hợp lý: Quyền hạn của Chủ tịch UBND cần được giới hạn trong khuôn khổ pháp luật, bảo đảm cơ chế phân quyền rõ ràng với các sở, ngành để tránh sự tập trung quyền lực quá mức.

-Giám sát từ xã hội và báo chí: Khuyến khích báo chí, người dân phản ánh sai phạm, tố giác hành vi lạm quyền để bảo đảm quản lý hành chính minh bạch.

-Luân chuyển cán bộ và giới hạn nhiệm kỳ: Việc luân chuyển Chủ tịch UBND giữa các địa phương giúp ngăn ngừa tình trạng thao túng quyền lực, hình thành lợi ích nhóm và kéo dài sự chi phối của một cá nhân.

Tập trung quyền lực vào Chủ tịch UBND giúp nâng cao hiệu quả điều hành, nhưng cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh lạm quyền. Điều này đòi hỏi sự kiểm soát từ HĐND, thanh tra, báo chí và trách nhiệm giải trình minh bạch của chính quyền địa phương.

Theo ông làm thế nào để đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa UBND và các cơ quan chuyên môn sau khi bỏ chức danh ủy viên UBND?

-Việc bỏ chức danh ủy viên UBND đối với lãnh đạo các cơ quan chuyên môn có thể làm giảm sự gắn kết giữa UBND và các sở, ngành. Để bảo đảm sự phối hợp hiệu quả sau thay đổi này, cần triển khai các giải pháp sau:

Trước hết, cần xác lập cơ chế làm việc rõ ràng giữa UBND và các cơ quan chuyên môn. Dù không còn là ủy viên UBND, lãnh đạo sở, ngành vẫn phải báo cáo định kỳ, tham gia các cuộc họp chuyên đề và hội nghị giao ban để bảo đảm thông tin thông suốt. Đồng thời, quy chế phối hợp phải được điều chỉnh, trong đó quy định rõ trách nhiệm tham mưu và thực thi chính sách của các sở, ngành theo chỉ đạo của Chủ tịch UBND.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số cần được đẩy mạnh nhằm tạo ra môi trường làm việc liên thông, giúp UBND giám sát và điều hành hiệu quả hơn. Cơ chế phối hợp liên ngành cũng cần được tăng cường, trong đó vai trò điều phối của Chủ tịch và Phó Chủ tịch UBND phải được nâng cao để bảo đảm sự đồng bộ giữa các sở, ngành.

Cuối cùng, trách nhiệm cá nhân của lãnh đạo sở, ngành phải được xác định rõ. Khi không còn là ủy viên UBND, họ cần chịu trách nhiệm trực tiếp về công việc chuyên môn của mình, tránh tâm lý ỷ lại vào quyết định tập thể. Cơ chế đánh giá và kiểm tra cần được thực hiện nghiêm túc để duy trì sự phối hợp hiệu quả.

Tóm lại, việc xác lập quy chế làm việc rõ ràng, tăng cường trách nhiệm giải trình, ứng dụng công nghệ và nâng cao vai trò điều phối của UBND sẽ giúp bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ giữa UBND và các cơ quan chuyên môn, dù không còn chức danh ủy viên UBND.Top of Form

Những cơ chế giám sát nào cần được thiết lập để đảm bảo UBND hoạt động hiệu quả và minh bạch nếu theo mô hình mới?

- Để bảo đảm UBND hoạt động hiệu quả và minh bạch trong mô hình mới, cần thiết lập các cơ chế giám sát chặt chẽ nhằm kiểm soát quyền lực, nâng cao trách nhiệm giải trình và bảo đảm tính công khai.

Trước hết, tăng cường giám sát của HĐND thông qua chất vấn, yêu cầu giải trình và giám sát chuyên đề để bảo đảm UBND không lạm quyền hay ra quyết định theo lợi ích cục bộ. Thanh tra, kiểm tra và kiểm toán nhà nước cũng cần được đẩy mạnh, công khai kết quả giám sát để ngăn ngừa sai phạm.

Bên cạnh đó, thiết lập giám sát nội bộ trong UBND, quy định rõ quy trình ra quyết định và trách nhiệm từng cá nhân để bảo đảm tính minh bạch. Công khai thông tin và phản hồi từ xã hội cũng rất quan trọng; các quyết định, quy hoạch, ngân sách cần minh bạch để người dân, doanh nghiệp có thể giám sát.

Ngoài ra, báo chí và người dân đóng vai trò giám sát quan trọng, cần được tạo điều kiện phản ánh trung thực hoạt động của UBND qua cổng thông tin điện tử, đường dây nóng. Luân chuyển và đánh giá cán bộ định kỳ giúp tránh thao túng quyền lực và lợi ích nhóm.

Tóm lại, cần giám sát từ HĐND, thanh tra, kiểm toán, công khai thông tin, phát huy vai trò báo chí và người dân, đồng thời thực hiện luân chuyển, đánh giá cán bộ để bảo đảm UBND hoạt động minh bạch, hiệu quả.

Xin cảm ơn ông (!)

×