Thiếu hiểu biết pháp lý người nghèo dễ “mất cả chì lẫn chài”

Trong quá trình tư vấn pháp luật, ông có thường gặp những trường hợp người nghèo bị thiệt thòi trong các vụ tranh chấp pháp lý?

- Rất thường xuyên, đặc biệt là ở các vụ việc liên quan đến tranh chấp đất đai, vay mượn, hoặc bị khởi kiện dân sự. Nhiều người nghèo chỉ lo tập trung làm ăn mưu sinh, không có thời gian tìm hiểu, nâng cao trình độ nhận thức về pháp luật. Đặc biệt trong các vụ việc, vụ án họ thường thiếu hiểu biết về pháp luật tố tụng nên không biết quyền và nghĩa vụ của mình, không biết cách thu thập chứng cứ, trình bày sự việc, phản biện hay làm đơn từ – dẫn tới việc thua kiện, hoặc tự nguyện nhận phần thiệt chỉ vì “sợ to chuyện”. Có trường hợp bị người thân lợi dụng, chiếm đất, nhưng do không nắm luật nên không dám khiếu nại, khởi kiện.

Một thực trạng phổ biến khác là khi người nghèo vướng vào nợ nần. Họ thường ký giấy vay tiền trắng, lãi suất cao, không hiểu rõ hệ lụy pháp lý. Đến khi bị đòi nợ, xiết tài sản thì mới biết hậu quả, nhưng lúc đó đã quá muộn.

Ông có thể chia sẻ trường hợp cụ thể nào để thấy rõ hơn?

- Tôi từng hỗ trợ một bà cụ 68 tuổi ở Bình Dương – thuộc diện hộ nghèo – bị người cháu vay tiền rồi thế chấp quyền sử dụng đất của bà cụ mà không hề hay biết. Khi vụ việc ra tòa, bà không có luật sư, không nộp được giấy tờ, tài liệu chứng cứ để phản biện nên suýt mất sổ đỏ. Chỉ đến khi được giới thiệu đến trung tâm trợ giúp pháp lý, chúng tôi mới giúp bà giành lại quyền lợi hợp pháp. Đây là một ví dụ điển hình cho thấy sự thua thiệt chỉ vì thiếu kiến thức pháp lý và được hỗ trợ kịp thời.

Theo ông, vì sao những người nghèo – dù là đối tượng được ưu tiên – lại chưa thể tiếp cận được các kênh trợ giúp pháp lý?

- Có ba nguyên nhân chính: Thứ nhất là họ sợ tốn kém tiền bạc, không biết mình là đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí. Thứ hai là ngại thủ tục, sợ phiền hà. Thứ ba là một số trung tâm pháp lý địa phương chưa chủ động tiếp cận,tuyên truyền, truyền thông chưa hiệu quả.

Có khi người dân chỉ nghe loáng thoáng trên loa xã, hoặc thấy tên trung tâm trong quyết định hành chính, nhưng không biết liên hệ với ai, làm những thủ tục gì, nộp giấy tờ ở đâu.

Cần “đưa luật sư đến với người nghèo” một cách thiết thực hơn

Vậy pháp luật hiện nay có những quy định nào bảo vệ quyền được trợ giúp pháp lý của hộ nghèo?

- Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã quy định rất rõ người được trợ giúp pháp lý như: Người thuộc hộ nghèo, người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo, người có công với cách mạng, người cao tuổi,... đều thuộc nhóm được trợ giúp pháp lý miễn phí và họ sẽ được đại diện, bảo vệ quyền lợi trước tòa trong các vụ việc dân sự, hành chính, hình sự.

Bên cạnh đó, Nghị định số 144/2017/NĐ-CP cũng hướng dẫn cụ thể việc phối hợp giữa trung tâm trợ giúp pháp lý và chính quyền địa phương, tổ chức đoàn thể để triển khai. Nhưng thực tế triển khai còn vướng vì thiếu nhân lực, ngân sách và cơ chế phối hợp.

Nhiều ý kiến cho rằng, trợ giúp pháp lý hiện mới dừng ở việc “ngồi chờ người dân đến”, chưa thật sự chủ động. Ông nghĩ sao?

- Tôi hoàn toàn đồng tình. Chúng ta cần chuyển từ thế bị động sang chủ động – tức là phải “mang luật đến với dân”, thay vì chờ dân tìm đến luật. Các trung tâm pháp lý nên cử cán bộ phối hợp cùng UBND xã, đoàn thể để rà soát, tuyên truyền, mời gọi các đối tượng yếu thế trong xã hội đến tư vấn. Đồng thời, tăng cường các buổi truyền thông pháp luật tại các chợ, nhà văn hóa thôn, buổi họp dân... càng cụ thể, càng dễ hiểu càng tốt.

Theo ông, giải pháp lâu dài để người nghèo không bị “bỏ quên” khi vướng vào pháp lý là gì?

- Tôi cho rằng cần làm ba điều: Một là, đào tạo và tăng cường mạng lưới cộng tác viên pháp lý cấp xã – là những người “cắm chốt” tại địa phương. Hai là, tích hợp dịch vụ pháp lý vào các chương trình giảm nghèo – ví dụ như khi xét hộ nghèo, cán bộ xã cũng đồng thời tư vấn quyền pháp lý. Ba là, phát triển ứng dụng pháp lý miễn phí trên điện thoại thông minh – nơi người dân có thể gửi câu hỏi, nhận phản hồi từ luật sư tình nguyện.

Ngoài ra, ngành tư pháp nên có “học bổng pháp luật” cho sinh viên luật cam kết làm việc vùng sâu vùng xa, giúp phổ biến kiến thức pháp luật. Khi người dân hiểu quyền lợi, họ mới không dễ bị dắt mũi, mới tự bảo vệ được mình.

Xin cảm ơn luật sư về những chia sẻ tâm huyết!

Quyền trợ giúp pháp lý của người nghèo, đã có luật, cần triển khai hiệu quả hơn. Theo Luật Trợ giúp pháp lý 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định 144/2017/NĐ-CP, người thuộc hộ nghèo có quyền được: Tư vấn pháp luật miễn phí; Hỗ trợ soạn đơn, giấy tờ trong các vụ việc dân sự, hành chính, hình sự; Có luật sư hoặc trợ giúp viên pháp lý đại diện trước tòa trong những vụ việc phức tạp. Tuy nhiên, để chính sách này phát huy hiệu quả, cần đẩy mạnh truyền thông pháp luật đến tận xã, thôn; tăng ngân sách cho trợ giúp pháp lý; và tạo điều kiện để các luật sư, cộng tác viên pháp lý tham gia hỗ trợ thực chất, kịp thời, đúng người, đúng lúc.

×