Hà Nội xưa in bóng trong khung hình nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo

Bước lên căn gác nhỏ ở tầng 2 số 48 phố Hàng Đào (Hà Nội), nơi nhà nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo sinh sống và làm việc, tôi như chạm vào một lát cắt của Hà Nội xưa. Không gian tuy không rộng nhưng chứa đựng cả một kho tàng ký ức với những cuốn sách ảnh đã ngả màu thời gian, những bức ảnh cũ và cả những câu chuyện đậm chất Hà Nội của một người con phố cổ.

Ngồi đối diện ông, tôi nhận ra sự giản dị khác hẳn với hình dung về một nhiếp ảnh gia đậm chất nghệ sĩ. Ông không tự nhận mình là nhiếp ảnh gia, chỉ đơn giản là người thích chụp ảnh, hay cùng lắm là “nhà nhiếp ảnh”. Sự khiêm nhường ấy khiến ông trở nên gần gũi, mộc mạc như chính những khoảnh khắc Hà Nội mà ông vẫn lưu giữ trong từng khung hình.

Hà Nội trong ảnh Nguyễn Hữu Bảo không khoa trương, không xa hoa, lộng lẫy mà bình dị, mộc mạc. Hà Nội của ông không là những phố thị ngập sắc cờ hoa, những lễ hội nô nức người đến kẻ đi mà là những gánh hàng rong vô tình bắt gặp trên đường, những đêm mưa thao thức, những biểu tượng thành đô chìm trong sương. Bởi theo ông, ảnh “hoa hậu” thì ngoài kia nhiều lắm. Trong hội họa, nhiếp ảnh, âm nhạc đều có nhiều “hoa hậu”, đó là những thứ xinh đẹp, dễ xem, thứ hình thức bên ngoài.

“Tôi không nói những bức ảnh đó không đẹp nhưng với tôi, một bức ảnh đẹp không nằm ở hình thức mà ở chiều sâu nội dung. Nhiếp ảnh có ngôn ngữ riêng mà lời nói không thể diễn tả được”, nhà nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo chia sẻ.

Hơn 40 năm cầm máy ảnh “dạo chơi” khắp các ngõ ngách, bất cứ góc nhỏ ngõ nhỏ nào của Hà Nội đều không bị ống kính của Nguyễn Hữu Bảo bỏ rơi. Nhưng ông không bao giờ giơ máy trước cái gì sang trọng, những tà áo dài thướt tha hay nhà cao cửa rộng. Ông luôn tìm những mảnh tình trong đời sống của giới cần lao, trong cái chất kẻ chợ. Trong các tác phẩm của ông, con người vẫn là trọng tâm chứ không phải không gian Hà Nội.

Một người lao động cần mẫn, hăng say công việc hay một gánh hàng rong vô tình bắt gặp trên đường cũng dễ dàng được đưa vào ảnh Nguyễn Hữu Bảo với những câu chuyện rất đời, rất riêng. Ví như bức ảnh “Hàng bán muối rong trước Ô Quan Chưởng sáng mùng 1 Tết (2010)” chụp một người phụ nữ bán muối rong cùng chiếc xe đạp thô sơ, tưởng chừng rất đơn giản nhưng lại chất chứa câu chuyện riêng, nét đẹp riêng. Người Việt ta nói chung và người Hà Nội nói riêng có quan niệm đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi. Mua muối đầu năm với mong muốn mang lại may mắn và hạnh phúc đến trong cả năm. Vì vậy, những người bán muối rong đi khai xuân bán hàng với mong muốn mang lại may mắn cho mọi người nhiều hơn là mục đích kiếm tiền.

Góc chụp thấp, ánh sáng nhẹ nhàng, bố cục đơn giản, không dàn dựng, làm nổi bật dáng người tần tảo, tất bật của người phụ nữ giữa không gian cổ kính nhuốm màu thời gian. Không cầu kỳ, phô trương, bức ảnh như đang thì thầm kể cho ta nghe về những phận người nhỏ bé đang lặng lẽ mưu sinh, âm thầm gói ghém lại chút gì đó rất riêng của Hà Nội cho Hà Nội. Nguyễn Hữu Bảo không chụp Hà Nội từ trên cao hay giữa những ánh đèn hào nhoáng. Ngược lại, ông cúi xuống, lắng nghe và kể chuyện bằng ánh nhìn thấu cảm. Và chính nhờ thế, những tác phẩm của ông không chỉ là hình ảnh mà là cảm xúc, là hoài niệm, là hơi thở âm thầm nhưng bền bỉ của Hà Nội xưa còn neo lại.

Không chỉ lắng lòng trước những tiếng rao, những thức quà giản dị của gánh hàng rong trên phố, nhà nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo còn chụp cả những điều đáng phê phán mà ông vô tình bắt gặp. Những gã lái xe đi ngược chiều, ma-nơ-canh bị vứt ngổn ngang ngoài đường hay những người đi tắt qua dải phân cách, … đều đi vào ảnh Nguyễn Hữu Bảo nhưng không gay gắt mà đời thường và pha chút dí dỏm qua cách ông kể câu chuyện.

Bức ảnh chụp tại phố Bát Đàn năm 1990, khi Hà Nội đang ở những năm đầu đổi mới. Đường phố không quá đông đúc xe cộ, phương tiện di chuyển vẫn chủ yếu là xe đạp, xích lô, gợi lên nhịp sống chậm rãi, giản dị, nhưng đầy trăn trở. Tuy nhiên, đó chỉ là những điều bức ảnh vô tình ghi lại được, điểm đặc biệt của bức ảnh này được tác giả tiết lộ nằm ở người đàn ông đạp xích lô.

Người đàn ông này đang đồng thời kéo hai chiếc xích lô, vắt vẻo giữa đường. Tư thế lái xe của ông phá vỡ những quy tắc thường thấy, vừa ngẫu hứng, vừa thể hiện sự khéo léo và chai sạn của một người lao động đã quen với gian truân. Nét mặt ông thoáng chút suy tư, mệt mỏi, đối lập với tư thế thoải mái, hưởng thụ của những vị khách ngồi trên xe. Đó chính là chất đời, là hơi thở của Hà Nội mà nhà nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo luôn tìm kiếm. Một Hà Nội mộc mạc, đầy trăn trở và suy tư qua dáng hình trầm lặng của những người lao động lam lũ.

Hình ảnh quý về Hà Nội thời bao cấp

Gắn bó với phố cổ Hà Nội từ thuở nhỏ, lại từng nhiều năm làm phóng viên ảnh của một tạp chí, nhà nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo đã có cho mình một “gia tài” ảnh đồ sộ về Hà Nội, trong đó có những bức ảnh ghi lại một Hà Nội đã đi vào dĩ vãng.

Hà Nội qua hai khung hình năm 1979 và năm 2020 như hai chương riêng biệt của một truyện ngắn mà “tác giả” Nguyễn Hữu Bảo muốn kể lại, mỗi chương để lại những dấu ấn riêng, không thể nhầm lẫn. Trong bức ảnh năm 1979, Hà Nội bộc lộ rõ sự trầm mặc qua những mái ngói cũ sờn và vài chiếc ăng-ten đơn sơ chìm giữa nền trời xám.

Không có biển hiệu, không có đường dây điện chằng chịt, chỉ có một cảm giác yên tĩnh, thoáng đãng như cả góc phố đang cuộn mình trong những nếp nhà rêu phong. Ngược lại, bức ảnh năm 2020 tái hiện một Hà Nội rất khác, phố Hàng Đào giờ đây khoác lên mình lớp áo hiện đại với những bảng hiệu rực rỡ, dây điện chằng chịt và những ngôi nhà đã được cơi nới, sửa chữa lên nhiều tầng.

Chia sẻ về bức ảnh phố Hàng Đào năm 1979, nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo cho biết, Hà Nội những năm này không khác nhiều so với Hà Nội những năm đầu tiếp quản, vì chiến tranh liên miên, người dân luôn trong trạng thái tích lũy, sẵn sàng chờ đón điều bất trắc. Cả khu phố chỉ có lác đác vài ba căn nhà có tầng 2, tầng 3. Sau đổi mới, kinh tế phát triển hơn, nhiều nhà mới bắt đầu sửa chữa, cơi nới, xây lên nhiều tầng.

Nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo xem việc chụp ảnh như một niềm đam mê, một thú vui những lúc nhàn rỗi. Ông chia sẻ thường mang theo máy ảnh bên mình mỗi lúc ra ngoài, vì sợ bỏ lỡ những khoảnh khắc “đắt giá”. Nhưng ông chụp ảnh không phải cốt để đi thi, để viết sách hay mở triển lãm, mà chỉ đơn giản là ghi lại nhịp sống thường nhật, ghi lại những điều bản thân thấy đặc biệt và hay ho mà giản dị, nhỏ bé giữa bộn bề hối hả của cuộc sống. “Tôi không đi chụp ảnh để làm sách hay đi thi, ngẫu hứng đi chụp thôi. Sau đó về, tôi có một đống ảnh, khi hệ thống lại, trong một đống này lại sắp xếp được thành các câu chuyện”, nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo thích thú kể lại.

Bức ảnh “Tàu điện ở Bờ Hồ (1978)” được tác giả ngẫu hứng chụp khi đi dạo chơi bờ hồ Hoàn Kiếm. Đối với thế hệ chúng tôi, những người sinh sau năm 2000, tàu điện chỉ còn trong lời kể, trong ký ức của các bậc cha chú.

Bởi khi chúng tôi ra đời, những chiếc tàu điện chẳng còn lưu lại dấu tích nào, chỉ lặng lẽ in bóng trong khung hình cũ của những “người lưu giữ ký ức”. Theo lời kể của nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo, tàu điện đã từng có tuyến chạy ngang qua phố Hàng Đào nhà ông, cứ mỗi lần nghe tiếng leng keng của tàu điện vào buổi sáng thì ấy mặc định là lúc 5 giờ 20 phút.

Tiếng leng keng của tàu điện ngày nào có lẽ đã in hằn trong ký ức của những người Hà Nội cũ, là một phần hồi ức đẹp đẽ, một biểu tượng hoài niệm mà khi nhớ về Hà Nội 30 năm trước người ta không thể không nhắc đến. Hà Nội ngày nay đã có nhiều phương tiện hiện đại xuất hiện trên đường phố, đặc biệt hơn còn có tuyến tàu điện trên cao. Có chăng, một Hà Nội trầm lặng, cổ kính gắn liền với những toa tàu điện chỉ còn lại trong ký ức của những người Hà Nội xưa.

Nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Bảo cho rằng, người ta thường hoài niệm về những điều xưa cũ vì đó là những thứ đã qua, không thể có lại được. Nhưng đối với ông, một người đã gắn bó và dành tình yêu lớn lao cho thành phố nghìn năm tuổi này, ông cho rằng những thay đổi của Hà Nội là tất yếu và đáng khen ngợi.

Hà Nội ngày nay đã cởi mở, hiện đại hơn xưa rất nhiều. Có rất nhiều người lao động ở khắp nơi đã đến mảnh đất này và góp phần làm cho nó tươi đẹp lên từng ngày. Lớp trẻ hôm nay cũng đang lớn lên trong một môi trường giáo dục hiện đại, có cơ hội tiếp cận công nghệ, hội nhập và sáng tạo, họ đang tiếp tục xây, tiếp tục yêu, tiếp tục kể câu chuyện Hà Nội theo cách của riêng mình.

Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại.

Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: [email protected] hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

Cơ cấu giải thưởng của Cuộc thi viết Ký ức Hà Nội lần thứ IV năm 2025 bao gồm: 01 giải nhất trị giá 20.000.000 đồng; 02 giải nhì, mỗi giải trị giá 10.000.000 đồng; 03 giải ba, mỗi giải trị giá 5.000.000 đồng; 05 giải khuyến khích, mỗi giải trị giá 2.000.000 đồng.

×