Thước đo giảm nghèo đa chiều

Trong quá trình giảm nghèo bền vững tại Việt Nam, đã có những thành tựu vượt bậc, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 58,1% năm 1993 xuống còn 2,75% vào năm 2020. Khi hướng đến giảm nghèo đa chiều, các tiêu chí được mở rộng trong đó có các dịch vụ xã hội cơ bản thì tình trạng nhà ở của người dân còn tạm bợ, dột nát tại một số địa phương trở thành vấn đề cấp bách cần ưu tiên giải quyết.

Đối với hộ nghèo, khó khăn một căn nhà tạm bợ, dột nát tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe do điều kiện vệ sinh kém và trở thành gánh nặng tâm lý, cản trở cơ hội phát triển về giáo dục, y tế và sinh kế. Tiêu chí về chất lượng nhà ở và diện tích nhà ở bình quân đầu người đã được đưa vào chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025, cho thấy tầm quan trọng của việc giải quyết vấn đề nhà ở đối với công tác giảm nghèo toàn diện.

Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 23/6/2021 của Ban Bí thư đã xác định rõ "Đảng và Nhà nước ta xác định công tác giảm nghèo bền vững là chủ trương lớn, quan trọng, nhất quán, xuyên suốt trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước". Trong đó, việc đảm bảo các dịch vụ xã hội cơ bản, bao gồm nhà ở, là một phần không thể tách rời. Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 cũng đặc biệt chú trọng đến việc giải quyết các thiếu hụt về nhà ở cho hộ nghèo, hộ cận nghèo.

Cuối năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng đã ký ban hành Chỉ thị 42/CT-TTg về việc đẩy nhanh triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn cả nước. Cho thấy, việc chăm lo giải quyết nhà ở cho nhân dân luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm và xác định là một vấn đề xã hội, một nhiệm vụ trọng tâm an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững.

Trong giai đoạn vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ nhà ở, nhất là nhà ở cho người có công với cách mạng, hộ nghèo, hộ cận nghèo khu vực nông thôn, miền núi, đồng bào dân tộc thiểu số. Các chính sách trên đã giúp cho khoảng 340.000 hộ người có công với cách mạng và trên 800.000 hộ nghèo, hộ cận nghèo khó khăn về nhà ở có chỗ ở ổn định, an toàn, vươn lên thoát nghèo bền vững.

Tuy nhiên, đến nay cuối năm 2024, cả nước còn khoảng 315.000 hộ có khó khăn về nhà ở (bao gồm các đối tượng người có công, các chương trình mục tiêu, hộ nghèo, hộ cận nghèo,…) cần được hỗ trợ để cải thiện nhà ở đảm bảo an toàn, ổn định để "an cư, lạc nghiệp", yên tâm lao động sản xuất, phát triển kinh tế, từng bước vươn lên thoát nghèo, góp phần thực hiện mục tiêu xoá đói, giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội.

Chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát càng cho thấy vai trò rõ nét đối với công tác giảm nghèo đa chiều ở khía cạnh trực tiếp giải quyết nhà ở. Chương trình đã trực tiếp giúp hàng ngàn hộ gia đình thoát khỏi tình trạng thiếu hụt một trong những tiêu chí quan trọng nhất của chuẩn nghèo đa chiều. Một khi có căn nhà kiên cố, hộ gia đình đã tự động vượt qua một "rào cản" lớn trong danh sách thiếu hụt.

Khi cuộc sống cơ bản được đảm bảo, người dân có thể tập trung hơn vào việc lao động sản xuất, học nghề, hoặc tìm kiếm việc làm. Trẻ em có không gian học tập ổn định, đủ điều kiện để nghỉ ngơi, từ đó nâng cao kết quả học tập và có tương lai tốt đẹp hơn, cắt đứt vòng luẩn quẩn của sự thiếu hụt. Nhiều hộ gia đình có thể tận dụng không gian nhà ở tốt hơn để phát triển các hoạt động kinh tế nhỏ tại gia.

Chương trình xóa nhà tạm, dột nát là minh chứng rõ nét cho tinh thần "tương thân tương ái", "lá lành đùm lá rách" của dân tộc. Nguồn lực không chỉ đến từ ngân sách nhà nước, mà còn từ Quỹ "Vì người nghèo" của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, sự đóng góp của các tổ chức đoàn thể, doanh nghiệp, cộng đồng và cả sự chung tay của chính gia đình thụ hưởng. Phong trào này tạo ra một sự đồng lòng, gắn kết, thắt chặt tình làng nghĩa xóm, thể hiện sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân.

Kết quả rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo năm 2024 theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022-2025 được Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội công bố tại Quyết định số 217/QĐ-BLĐTBXH ngày 04/02/2025 đã minh chứng cho hiệu quả của các chính sách giảm nghèo, trong đó có nỗ lực xóa nhà tạm, dột nát. Dù đối mặt với nhiều khó khăn, nhưng tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo theo chuẩn đa chiều tiếp tục được kéo giảm. Các địa phương đã có những bước tiến đáng kể trong việc cải thiện điều kiện nhà ở cho người dân.

Tuy nhiên, Quyết định 217/QĐ-BLĐTBXH cũng chỉ ra rằng, vẫn còn những địa phương, đặc biệt là các huyện miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, có tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo ở mức cao, với những thiếu hụt về nhà ở vẫn còn đáng kể. Ví dụ, tại huyện Mường Lát (Thanh Hóa), tỷ lệ hộ nghèo vẫn ở mức 16,33%, hoặc huyện Kỳ Sơn (Nghệ An) vẫn còn 23,88% hộ nghèo, và huyện Quế Phong (Nghệ An) có 31,93% hộ nghèo. Điều này đồng nghĩa với việc vẫn còn một bộ phận đáng kể hộ gia đình đang sống trong những căn nhà chưa đảm bảo tiêu chuẩn, cần được tiếp tục hỗ trợ.

Thách thức còn lại là việc duy trì tính bền vững của các căn nhà sau khi được hỗ trợ, cũng như đảm bảo sự công bằng, minh bạch trong quá trình xét duyệt và triển khai. Đặc biệt, ở những vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của thiên tai, bão lũ, việc xây dựng nhà ở cần được tính toán kỹ lưỡng về khả năng chống chịu, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Nâng cao vai trò giám sát, công khai và minh bạch

Để tiếp tục phát huy hiệu quả của Chương trình xóa nhà tạm, dột nát để trở thành động lực mạnh mẽ hơn nữa cho công cuộc giảm nghèo đa chiều, nguồn lực cần tiếp tục ưu tiên phân bổ cho các vùng nghèo, huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn.

Đồng thời, kêu gọi, khuyến khích mạnh mẽ hơn nữa sự tham gia đóng góp của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân, kiều bào trong và ngoài nước thông qua Quỹ "Vì người nghèo" và các chương trình an sinh xã hội khác. Đảm bảo các chính sách hỗ trợ tiếp cận vốn ưu đãi để hộ nghèo, hộ cận nghèo có thể chủ động hơn trong việc xây dựng, sửa chữa nhà.

Bên cạnh đó, rà soát, đánh giá kỹ lưỡng, chính xác đối tượng thụ hưởng, tránh bỏ sót hoặc trục lợi chính sách. Cân nhắc áp dụng các mô hình nhà ở phù hợp với điều kiện khí hậu, văn hóa từng vùng miền, đảm bảo tính bền vững và khả năng chống chịu thiên tai.

Hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ về vật liệu và giám sát chất lượng xây dựng để đảm bảo các căn nhà thực sự "an toàn" và "kiên cố". Xem xét lồng ghép việc xây dựng nhà ở với các chương trình phát triển sinh kế, nước sạch, vệ sinh để tạo tác động đa chiều.

Tăng cường công tác giám sát của cộng đồng, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể để đảm bảo việc hỗ trợ đến đúng đối tượng, đúng mục đích và hiệu quả.

Công khai, minh bạch toàn bộ quy trình, danh sách thụ hưởng, mức hỗ trợ và quá trình thi công để tạo niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội.

Tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về ý nghĩa của việc xóa nhà tạm, dột nát đối với giảm nghèo đa chiều, nâng cao nhận thức của người dân.

Khuyến khích tinh thần tự lực, tự cường, ý chí vươn lên của chính các hộ gia đình được hỗ trợ, để họ có ngôi nhà mới, có cuộc sống mới, vươn lên thoát nghèo bền vững.

Chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát là một nền móng vững chắc cho hành trình giảm nghèo đa chiều, khẳng định rõ ràng cam kết của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong việc không để bất kỳ ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình phát triển của đất nước.

×