Nhà văn Nguyễn Chí Trung từng là trợ lý của Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu

Trong số 4 vị tướng gắn bó với tạp chí Văn nghệ Quân đội, Thiếu tướng – nhà văn Nguyễn Chí Trung được xem là đặc biệt nhất. Ông gắn bó với tạp chí bền chặt tới mức trước khi mất vài tháng mới rời “Chi bộ Nhà số 4” (chi bộ tạp chí Văn nghệ Quân đội), khi đã ở vào tuổi 86 “xưa nay hiếm”.

Theo đó, Thiếu tướng – nhà văn Nguyễn Chí Trung (tên thật là Thái Nguyên Chung) sinh năm 1930 tại Hòa Phước, Hòa Vang, Quảng Nam. Lúc sinh thời, nhà văn có chia sẻ rằng, năm 17 tuổi, ông đã làm liên lạc cho Việt Minh, rồi thành chiến sĩ, cán bộ trung đội, đại đội. Như một cơ duyên, ông chuyển sang làm biên tập viên Báo Xung phong, rồi Thư ký tòa soạn báo Vệ quốc quân (Liên khu 5).

Trong kháng chiến chống Mỹ, ông là cán bộ cấp tiểu đoàn, trung đoàn, Ủy viên Thường vụ Hội Văn nghệ Giải phóng Trung Trung bộ; Trưởng tiểu ban Văn nghệ Ban Tuyên huấn Khu 5...

Thiếu tướng, nhà văn Nguyễn Chí Trung viết văn không nhiều song các tác phẩm của ông đều được đánh giá cao về chất lượng. Văn ông chắt lọc súc tích, có chất trí tuệ và hầu như không cần phải hư cấu, cứ bê nguyên mẫu những con người bình dị, gan dạ, giàu lòng yêu nước mà ông từng sống chiến đấu cùng họ, đưa lên trang giấy là thành tác phẩm xuất sắc.

Nhà văn Nguyễn Chí Trung sớm nổi tiếng với truyện ngắn Bức thư làng Mực trong chiến tranh chống Mỹ. Sau đó là hàng loạt tác phẩm khẳng định tên tuổi của ông như: Đà Nẵng (bút ký, 1950); Bức thư làng Mực (truyện ngắn, 1964); Hương cau (truyện ngắn, 1975); Khi dòng sông ra đến cửa (ký, 1981); Tiếng khóc của nàng Út (tiểu thuyết, 2007)...

Thiếu tướng, nhà văn Nguyễn Chí Trung nổi tiếng ở chiến trường Khu 5 khói lửa không những với tư cách một người lính chiến đấu hết sức anh dũng mà viết văn cũng hết sức quyết liệt. Cuộc đời của ông phản ánh đầy đủ nhất công cuộc kháng chiến chống Mỹ trên địa bàn Khu Năm.

Tác phẩm cuối của ông Tiếng khóc của nàng Út từng đoạt giải kép Hội Nhà văn, văn học Asean và giải Bộ Quốc phòng cũng đậm đặc về chiến trường này. Cuốn tiểu thuyết thực sự chinh phục bạn đọc ở việc làm sống lại lịch sử văn hóa các vùng đất, các tập quán của các bộ tộc Ê Đê, Xơ Đăng, Chăm Roi… và hấp dẫn bạn đọc ở niềm tin bất diệt vào tình người, vào tình yêu nước non này…

Thiếu tướng, nhà văn Nguyễn Chí Trung cũng có quãng thời gian dài công tác cùng Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu. Từ những ngày chống Mỹ, tiếp đó trên mặt trận nước bạn Campuchia và sau này ở cương vị Trợ lý Tổng Bí thư thì vẫn nguyên vẹn một người lính – một nhà văn thẳng thắn, sắc sảo và quyết liệt. Ông cũng là người một lòng hướng về tổ quốc và nhân dân.

Sau năm 1975, nhà văn Nguyễn Chí Trung làm Phó Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ quân đội; Phó chủ nhiệm chính trị Cơ quan đại diện Bộ Quốc phòng hướng Tây Nam. Ở Văn nghệ Quân đội, ông thuộc lứa thế hệ kỳ cựu nhất. Chỉ trước khi mất vài tháng, ông mới rời Chi bộ Nhà số 4, lúc đã ở vào tuổi 86.

Vị tướng yêu thương những người nghèo khổ đến cháy lòng

Theo nhà văn Phạm Quang Đẩu, sau ngày nước nhà thống nhất, nhà văn Nguyễn Chí Trung không nghỉ ngơi mà có mặt ở điểm nóng biên giới Tây Nam và chiến trường Campuchia. Trong trận đánh Pôn Pốt ngày 29/3/1986, ông bị thương khá nặng.

Nhà văn Nguyễn Bảo một thời là “lính” của Thiếu tướng, nhà văn Nguyễn Chí Trung cũng đã từng lấy thủ trưởng của chính mình làm nguyên mẫu cho một nhân vật chính trong cuốn tiểu thuyết Thượng Đức của ông. Trong trận ấy, nhà văn Nguyễn Chí Trung vốn am tường địa hình, lại đã tham chiến một số trận công kiên đồn địch, nên với tư cách là “phái viên của Quân khu” đã góp ý với người tiểu đoàn trưởng, chọn hướng cửa mở khác, trận đánh kết thúc thắng lợi.

PGS.TS Nguyễn Thanh Tú cho biết, Nguyễn Chí Trung là nhà văn chí tình với bạn bè. Rất nhiều người viết mới được ông phát hiện, bồi dưỡng và động viên viết, để rồi sau này trở thành nhà văn tên tuổi: Trung Trung Đỉnh, Thái Bá Lợi…và cả Nguyễn Bảo, Nguyễn Trí Huân… Ở cương vị nào ông cũng vẫn là người lính chân thành, trung thực đến tận cùng, nhất là yêu dân, thương những người nghèo khổ đến cháy lòng.

“Ông cô đơn cả đời để cả đời ông tận hiến cho sự nghiệp chung. Ông viết nhiều thể loại: Ký, bút ký, tùy bút, truyện ngắn, tiểu thuyết với đặc trưng là giàu chất thơ. Tùy bút của ông rất bay bổng, giàu cảm xúc. Phong cách tiểu thuyết ông không đi theo lối kể mà thuộc khuynh hướng văn hóa - tái hiện, lý giải sự chiến thắng trong chiến tranh bằng chiều sâu văn hóa. Nhờ vậy tiểu thuyết giàu chất huyền thoại, huyền thoại lại được kể từ thời hiện tại vừa linh thiêng huyền bí, xa xăm mà lại rất thực”, PGS.TS Nguyễn Thanh Tú bày tỏ.

Theo nhà văn Trần Mai Anh, nhà văn Nguyễn Chí Trung là người làm việc chuyên cần. Ngay khi tuổi đã ngoài tám mươi, ông vẫn giữ thói quen đọc sách, ghi chép… quên cả giờ giấc và cuộc sống xung quanh. Những ai đã làm việc cùng ông chắc không khỏi ngạc nhiên khi đi đâu về, dù rất lâu, vẫn thấy ông ngồi yên ở vị trí cũ, say sưa nghiên cứu, làm việc. Ông có tính đã làm việc gì là tập trung cao độ vào công việc ấy.

Nhà văn Nguyễn Chí Trung cũng rất gần gũi với những người dân bình thường, bất hạnh. Mỗi lần đi TP.HCM ông hay đến thăm các em bé bị ung thư tại Bệnh viện Ung bướu, chơi cùng các cháu hoặc mời các cháu đến nhà ăn cơm. Mỗi lần kể cho ai đó nghe về hoàn cảnh các cháu nhỏ, ông lại khóc, thậm chí khóc nức nở như một đứa trẻ. Tình yêu con người, tình yêu cuộc sống thấm thía, đượm nhuần trong từng suy nghĩ của ông.

“Nguyễn Chí Trung cũng là người sống rất kiệm cần, liêm chính, giản dị trong cả cách ăn mặc. Có lần, ông nhờ tôi đi mua cho ông chiếc áo len. Khi về ông nói, đây là lần đầu tiên ông mua cho mình một chiếc áo. Cả đời ông không bao giờ mua quần áo, sau này vẫn mặc lại đồ mà quân đội cấp.

Ông sống với tiện nghi sinh hoạt bình thường, khác với các cán bộ cao cấp khác. Căn phòng làm việc của ông chỉ có một chiếc giường cá nhân, một bàn làm việc, còn lại toàn bộ gian phòng là tài liệu và sách vở. Rất nhiều tài liệu từ năm 1975 được ông lưu giữ cẩn thận.

Tài liệu, sách vở lưu trữ để lâu ngày, không may mà bị mất một trang giấy thì ông lại kỳ cùng tìm cho bằng được mới thôi. Mà tôi không tìm được thì thế nào cũng bị mắng. Cuối năm, ông dọn dẹp giá sách, nâng niu từng cuốn sách, lau sạch bụi rồi mới cất lên giá”, nhà văn Trần Mai Anh cho biết.

×